|
<უკან დაბრუნება...<< (ნაწილი 1)...<<<ტრადიციები და სიმბოლიკა>>>
სამეგრელოს ტრადიციები და წეს-ჩვეულებები
ნაწილი II
დიარა სამეგრელოში
მანანა სოსელია
http://samegrelo.borbonchia.ge/qorwili/289-.html
ქორწინების რიტუალს ქართულ ადათ - წესებში უმნიშვნელოვანესი ადგილი უკავია. ძველად ყოველი ქართულ კუთხეში ქორწინებას თავის განუმეორებელი ელფერი ჰქონდა. სამეგრელოში გათხოვება თუ ცოლის მოყვანა ტრადიციულად მაჭანკლის გარიგებით ხდებოდა. ქალის მშობლები ოჯახში მოიწვევდნენ სასიძოს, რაც ადგილობრივ ენაზე - გინოძირაფა, თვალით გასინჯვას ნიშნავს. თუ ორივე მხარე თანახმა იყო, ხდებოდა გოგოს შანუა (ნიშნობა). დანიშნულ ქალს ერთი წელი ოჯახში ტოვებდნენ. რათა მზითი მოემზადებინა. ქორწილის დღეს მის ოჯახში იმართებოდა დიარა (საქორწილო სუფრა). სასიძო საპატარძოლოს მოსაყვანად გზავნიდა დადეს. მაყრიონის თავკაცად ძალზე ახლო ნათესავს ირჩევდნენ., რომლის სიტყვას შეუბრუნებლად ასრულებდნენ დანარჩენები. იგი მოვალე იყო მშობლების ოჯახში გამართული სმისთვის რაც შეიძლება მალე დაეღწია თავი და პატარძალი დროულად წაეყვანა. სამაგიეროდ, მასპინძლები ცდილობდნენ, მაყრიონი დიდხანს დაერჩინათ და დაეთროთ. ქორწილში, მკაცრი ტრადიციული წესის მიხედვით, მაყრად მონაწილეობის მიღება ყველას როდი შეეძლო. ასეთი უნდა ყოფილიყო კარგი მხედარი, მომღერალი, მომლხენი და თავაზიანი პიროვნება. სამთავროში ასევე მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება არც იცნობდნენ მაყრად ან მდადედ, მაინც იწვევდნენ. ასეთ საგანგებოდ არჩეულ ხალხზე იტყოდნენ: ორჯერ მეტი მაყრობა გადახდენია და აყალმაყალი არსად მოსვლიაო. გადმოცემის მიხედვით სამეგრელოში ცნობილი მაყრიონის თავკაცი ყოფილა ვინმე საბაია ბარღელი. აქვე ისიც უნდა აღვნიშნოთ, რომ ყმა გლეხს არ შეეძლო მებატონეთა სუფრაზე მჯდარიყო ან ჯირითში მიეღო მონაწილეობა, მაგრამ გამონაკლისი აქაც ხდება, გვანჯი ჩიქოვანის გადმოცემით, „გასული საუკუნის 70-იან წლებში, სოფელ ჭკადუაში (ზუგდიდის რაიონი), მებატონეს გიორგი დადიანს შეურთავს წულუკიძის ასული ხონიდან. ქორწილის მესამე დღეს ჯირითი გაუმართავთ. დადიანის წინასწარი გაფრთხილებით, მის ცხენოსანთა ჯგუფში ერია აზატი გლეხი - ტოტი ჭითანავა, შესანიშნავი ცხენოსანი. დასასრულს გამარჯვებული ხონელ წუკუკიძეს გაჯიბრებია, რომელმაც ძალიან ახლოდან ესროლა ისარი, გლეხს ხელით დაუჭერია. მაშინ გაბრაზებულ წულუკიძეს იგივე ისარი, ჭითანავასთვის ბეჭებზე დაურტყამს. მას სამაგიეროდ დამბაჩა დაუცია წულუკიძესათვის და თავგახეთქილი ცხენიდან ჩამოუგდია. მეორე დღეს მწოლიარე წულუკიძეს ტოტი დაუბარებია. ჭითანავა მას ხლებია. დაშავებულს სასთუმალიდან მოოქროვილი დამბაჩა გამოუღია და საჩუქრად გადაუცია ტოტისათვის: რაც მე მჭირს, ნასვამობით მომივიდა, ახია ჩემზე, რადგან მე წესი დავარღვიე, შენ კი მამაცურად დაიცავი იგი და ამიტომ ეს მიჩუქნიაო.“ გზაში პატარძალი ცხენზე ამხედრებული და პირბადე ჩამოფარებული მოჰყავდათ, თან საქორწილო სიმღერას „კუნტა ბედნიერს“ (მოკლე ბედნიერას) მღეროდნენ. სიძის ოჯახში შესვლისას კი ცნობილი „კუჩხი ბედნიერს“ (ფეხბედნიერს) სიმღერას იწყებდნენ. (ამ სიმღერებს მნიშვნელოვანი როლი აკისრიათ). პატარძალს პირველი დედამთილი ეგეგბებოდა, რომელსაც ხელში ტკბილეულითა და ფეტვით სავსე ჯამი ეჭირა და გზადაგზა წინ უყრიდა (გამრავლებისა და ოჯახური სიტკბოს ნიშნად). სახლში შესვლამდე პატარძალს ალაიაში (გადაჯვარებული ხანჯლები) გაატარებდნენ. მას მაყრიონიც თან მიჰყვებოდა ოთახში ახალ რძალს ლოცავდნენ და საჩუქრებს მიართვევდნენ. ყველაზე ძვირფას ძღვნად ხელით ნაკეთი ნივთები ითვლებოდა. (აღსანიშნავია, რომ სამეგრელოში არ იცოდნენ ფულადი შემოწირულობანი, ეს ოჯახის შეურაცხოფა იყო). ამ დროს ოთახში ისროდნენ მთელ-მთელ ხაჭაპურებს. რომლის დაჭერაში მაყრები ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ შეფაში პატარძალი მხოლოდ თამადის თხოვნის შემდეგ შემოჰყავდათ „კუჩხი ბედნიერის“ სიმღერით. მას ახლდა მხოლოდ მეჯვარე საქმროს მხრიდან და დადე ქალიშვილის მაყრიონიდან. სეფის შემოვლის შემდეგ, მას ისევ გამოიყვანდნენ და ცალკე ოთახში დასვავდნენ, აქ მამაკაცის შესვლა აკრძალული იყო. დრო გამოშვებით სეფაში ცეკვა-თამაში დაშვებული იყო. აუცილებლად იმართებოდა შაირობა. დაცლილი სასმისის შაირ მილექსვით გადაცემა დიდ ვაჟკაცობად ითვლებოდა. აღსანიშნავია, რომ სამეგრელოში მკაცრად იცავდნენ ღვინის დაძალების პრინციპს. თუ კაცი ვერ სვამდა, საქეიფოდ არც წავიდოდა. ეს თავმოყვარეობის შელახვა იყო. მაგრამ მიუხედავად ასეთი მიძალებული სმისა, სუფრის წევრები ცდილობდნენ, ზედმეტი არ დაელიათ, რომ გადამეტებული სმით დადგენილი ტრადიცია არ დაერღვიათ. ყველანი ცდილობდნენ ბოლომდე შერჩენოდა სუფრას. ეს კაი კაცობის ნიშანი იყო. საქორწილო სუფრა გათენებისას უნდა დამთავრებულიყო. სუფრის აშლამდე ტოლბაში წასვლამდის მოითხოვდა ორულ კულას (ბზისსაგან დამზადებული ჩიბუხის ფორმის თიხის ჭურჭელი) და ბილბაშთან (მოადგილე) ერთად გზას დაულოცავდა სტუმარ-მაყრებს. წესით ამ სასმისის დალევა მათ გარდა არვის შეეძლო. შემდეგ აუცილებელი იყო თამადის მოადგილეს თოფის ერთი გასროლით მოეკლა ხეზე მჯდარი დედალი და ოჯახის უფროსი ქალისათვის მიერთმია. შემდეგ იწყებოდა ეზოში ჯირითი. გამარჯვებული სახლის აივანზე ცხენს ყალყზე შეაყენებდა. ამის განმეორება აღარ შეიძლებოდა - ოჯახის შეურაცხოფად ითვლებოდა. ბოლოს სტუმრები სიმღერითა და ჭენებით გაეცლებოდნენ მასპინძლს. მათ ცხენზე ამხედრებული სიძე კარგა მანძილზე გააცილებდა და როცა მობრუნდებოდა მხოლოდ მაშინ შეეძლო საცოლისათვის ყურადღება მიექცია. აი, ასეთი ყოფილა ძირითადად ქორწილის რიტუალი სამეგრელოში რომლის ელემენტები დღეისათვის ძალზე მწირად არის შემონახული.
სოფელ ფახულანის დღესასწაულები და ადათ-წესები
http://samegrelo.borbonchia.ge/etnografia/398--.html
ქართველ ხალხს უამრავი ძველი წეს-ჩვეულება და რიტუალი აქვს შემონახულ. ბევრი მათგანი მეტად რთული და მრავალფეროვანია. განსაკუთრებით შემონახულია ეს ტრადიციები ქორწილისა და დაკრძალვის რიტუალებში. საინტერესოა ქართულ-ხალხური სანახაობები და რელიგიური დღეობები. საქართველოს თითქმის ყველა სოფელს თავისი რელიგიური დღეობა აქვს. გამონაკლისი არც ჩვენი სოფელია. წარმართულ ტრადიციებთან არის დაკავშირებული ისეთი რელიგიური რიტუალები, როგორიცაა საკლავის შეწირვა, ჭიაკოკონობა, რომელიც დღესაც დიდი ხალისით ტარდება ჩვენს სოფელში. აქ იმართება სპორტული შეჯიბრებები, ცეკვა, სიმღერა და სხვა გასართობი სანახაობები. ხალხი სახლის წინ ანთებს ცეცხლს და ამით „ებძვის“ ეშმაკს, თუმცა ცხადია, ტრადიციას ძველი ელფერი მაინც დაუკარგავს. სოფელი ფახულანი თავისი ტრადიციებითა და სტუმართმოყვარეობით გამორჩეული სოფელია წალენჯიხის რაიონში. ხალხი სტუმრიანობას ოჯახის სიკეთედ, მის სიხარულად და მაცოცხლებლად თვლის. იგი სტუმარს ელის, ელის ოჯახის სალხენად და გამოსაცოცხლებლად. „უსტუმრო ოჯახი ღურელიე“ (უსტუმრო ოჯახი, მკვდაია) იტყვის მეგრელი კაცი და ოჯახის დაფუძნებისთანავე ამზადებს „სასტუმროს“. ამზადებს სასტუმრო „ნორჩალს“ (სტუმრის საწოლს). თვითონ იკლებს და თავღვინოს და თავსაჭმელს სტუმარს უნახავს. „უსტუმრო ოჯახი ჭყელი რე“ (უსტუმრო ოჯახი დაწყევლილია). ასეთ ოჯახს „წკუნწკი“-ს (ძუნწს) ეძახიან, წყევლიან და გაურბიან. საოცრად დაცულია საოჯახო ყოფა-ცხოვრებაში უფროს-უმცროსობის ინსტიტუტი. უმცროსი უფროსს ყოველთვის თქვენობით უნდა მიმართავდეს, უთმობდეს ადგილს, პირველ ინჯას მას უნდა მიართმევდეს. ჩვენს შორეულ წინაპრებს ჰქონიათ თურმე ასეთი ადათ-წესი, სოფლის უხუცესი ადამიანებისგან გავიგეთ, რომ ესქენაში (ყველაზე მაღალი ადგილი სოფელ ფახულანში, ზღვის დონიდან 200მ.) სალოცავი ურთხელი მდგარა. ეს ადგილი ყოფილა თურმე საქონლის სალოცავი. აქვე იდგა თურმე ძველთაძველი მუხა, რომელსაც ერქვა თურმე „ჟინიშ ოხვამერი“ (ზენას სალოცავი). „ესქადა ხორციელი“ - ასე იწყებდნენ მიმართვას და შესთხოვდნენ საქონლის დაცვა-გამრავლებას ამ სოფელში მცხოვრები გერგედავები, გოგოხიები, შონიები, გუჩუები, კუკავები. ესქადა საქონლის ღვთაებაა. ძროხის პირველი ნაწველიდან ყველს გააკეთებდნენ, აქ ამოიტანდნენ, ღმერთს საქონლის და ადამიანის კარგად ყოფნას შესთხოვდნენ, დაილოცებოდნენ და აქვე შეჭამდნენ. ამის შემდეგ, შეიძლებოდა ოჯახში ამ ძროხის რძის გამოყენება. ეს ტრადიცია დღესაც არის ჩვენში შემორჩენილი. ფახულანის, ისევე როგორც მთელი სამეგრელოს ყოფაში, ვხვდებით არქაულ რიტუალებს, კულტებს, მითებს, თაყვანისცემის ობიექტებს, სიმბოლოებს, კოსმოლოგიას. სამეგრელოს მოსახლეობის სუბსტრატის გათალისწინებით, რომელიც ძველკოლხურის მატარებელია, სავარაუდოა, რომ „ჟინი ანთარი“ წარმოადგენს ძველკოლხურ ცის ღვთაებას. მისი პრიმიტიული პერსონიფიკაციიდან დაწყებული კოლხურმა რელიგიურმა აზროვნებამ გაიარა ევოლუცია და მივიდა ანთროპომორფულ, დიდებულ ღვთაებამდე, რომლის ერთ-ერთმა ემანაციამ ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგ მიიღო სინკრეტული ხასიათი და წმინდა გიორგის სახით იქნა წარმოდგენილი. სამეგრელოში არსებობს მრავალი ლოკალური საკულტო ცენტრი წმინდა გიორგიასა, რომლეთანაც დაკავშირებულია სხვადასხვა ეპითეტი, ყულისკარის წმინდა გიორგი, ჯეგე ნანბარაში, ოციდალე და სხვები. ჩვენს სოფელს დარჩა ჩვევა, რომელიც ადგილობრივთ ყოველთვის აგონებდათ წმინდანის მართლმსაჯულებას. ეს ჩვევაა - „გინოჩამა“ ანუ ხატზე გადაცემა, რომელიც ეკლესიის ეზოში სრულდებოდა. თუ დაწყევლილი ოჯახი ამოწყდებოდა, მაშინ სასჯელი ბუმერანგივით უკან უბრუნდებოდა ხატზე გადამცემს. მიუხედავდ იმისა, რომ „გინოჩამა“ ითვლებოდა სახიფათო საშუალებად, ხოლო ეკლესია სდევნიდა ამ ჩვევას, მაინც ყველამ იცის დღესაც ხატზე გადაცემის და „გამოსყიდვის“ წესები. „გინოჩამას“ რიტუალში დიდი ადგილი უჭირავს ხეს (რცხილას ან მუხას). დაზარალებული მიჰყავთ ხესთან და წმინდანს დახმარებას სთხოვდნენ. შემდეგ აჭედებდნენ ლურსმანს და თან დასძენდნენ, „სანამ კბილებით არ ამივიღებ ამ ლურსმანს, მანამ იყოს პარალიზებული“. წყევლის სწრაფად შესრულებისთვის, მახვეწარი ყოველწლიურად გზავნიდა ეკლესიაში შესაწირს და სთხოვდა წმინდა გიორგის მალე დაესაჯა დამნაშავე. თუ დაწყევლილი ოჯახი ამოწყდებოდა, ხატზე გადამცემს მიჰყავდა ეკლესიაში სამსხვერპლო ვაცი და ასრულებდა სპეციალურ ლოცვას, „განალინს“, წყევლის თავიდან ასაცილებლად, რადგან ადგილობრივთა რწმენით უკვე თვითონ მას ემუქრებოდა დაბრუნებით. ზოგჯერ, მხარეები რიგდებოდნენ. დაზარალებული მიდიოდა ხატზე გადამცემთან ძღვენით და მას სთხოვდა მოეხსნა წყევლა. ისინი თანხმდებოდნენ და ტარდებოდა „აღდგენითი რიტუალი“; ორივე მხარე მიდიოდა ეკლესიაში შესაწირავებით და გამოისყიდდნენ თავს. ეკლესიაში სალოცავად დადიოდნენ უშვილონი, რომლებიც წმინდა გიორგის ვერცხლის პატარა აკვნის მოდელს სწირავდნენ. ასევე, გიორგობაზე წინასწარმეტყველებდნენ, თუ როგორი ამინდი იქნებოდა მთელი წლის მანძილზე და როგორი მოსავალი იყო მოსალოდნელი. სამეგრელოში ცელისტიური სამყაროს კიდევ ერთი წარმომადგენელია მექამ-გარია (მიქამ-გარიო), ადგილობრივი დამახინჯებული წოდებაა ქრისტიანული მთავარანგელოზების წყევლისა მიქაელისა და გაბრიელისა. მიქამ-გარიას წმინდა გიორგის შემდეგ ყველაზე მეტ პატივს სცემდნენ ჩვენს სოფელში. მიქამ-გარიას კულტთან დაკავშირებულია სალოცავი რიტუალი „ოხვამური“. („ოხვამურის“ არსებობას ადასტურებს XVIII ს-ის ფრანგი მოგზაური ჟან შარდენი.) მას გოჭით ილოცებოდნენ (აქედან მომდინარეობს მისი მეორე სახელი - „თუში ოხვამური“). ლოცვა წელიწადში ერთხელ ტარდებოდა. სალოცავად მიჩენილი იყო „ოხვამური ლაგვანი“ (სალოცავი ქვევრი), რომელიც სპეციალურად იყო ჩადგმული მიქა-გარიას სახელზე. ზოგს, ქვევრი მარანში ჰქონდა ჩადგმული, ზოგსი კი - გარეთ შემოღობილში, მზის პირზე, სახლის მარჯვენა მხარეს ან ვენახში. ღვინის ფერს მნიშვნელობა არ ჰქონდა, თუმცა ზოგი შავ ღვინოს (იზაბელას) ამჯობინებდა. თუ ვინმე ვერ მოასწრებდა ორშაბათს ლოცვას, მაშინ ოთხშაბათს ან პარასკევს ლოცულობდნენ (შენიშვნა: ის არ არის ტრადიციული რომელიმე დღესასწაულად მიჩნეული „გეკულა“ დღეები). ერთი მამის შვილები ერთად ლოცულობდნენ, თუ ძმები გაყრილი იყვნენ, ისინი იმ ძმასთან მიდიოდნენ, რომელიც მამის ოჯახში ცხოვრობდა. ქალებს უფლება არ ჰქონდათ ლოცვას დასწრებოდნენ. მუხლმოდრეკილი ოჯახის წევრები ლოცულობდნენ ორი კვერითა და ღვეზელით, რომელიც სიმინდის ფქვილითა და ყველით კეთდებოდა, და რომელიც შემდეგ იქვე იჭმებოდა. მიჰქონდათ აგრეთვე საკლავის ფილტვი, გული და თავი. ოჯახის უფროსი ანთბდა სანთელს, თავზე შეამოავლებდა ოჯახის წევრებს და ლოცულობდა: „დიდო ღმერთო, მთავარ მიქამ-გარიო, დაილოცოს შენი სახელი. ოჯახში მოგვეცი ჯანმრთელობა, მოზარდები გაგვიზარდე და მოგვეცი ბედნიერი ცხოვრება. სამეგრელოში რიტუალის შესრულების არქაული მანერით გამოირჩევა „ნერჩის ხვამის“ რიტუალი, რომელიც დიდ მარხვამდე ოცდახუთი დღით ადრე, ოთხშაბათს ტარდებოდა. ამ რიტუალს ოჯახის უფროსი ქალი საიდუმლოდ ატარებდა. ის სახლის წინა და უკანა კარზე ანთებდა ორ-ორ სანთელს, რომელთა ჩაფერფლვამდე მას საგანგებოდ ამ დღისთვის გამომცხვარი ოთხი კვერი უნდა შეეჭამა, და მხოლოდ ამის შემდეგ აღებდა კარს. სავახშმოდ მზადდებოდა ლობიო და პური, რომელიც იდებოდა „ნისორზე“ და სახლის აღმოსავლეთ კუთხეში იდგმებოდა. ამის შემდეგ, ოჯახის უფროსი ქალი ახსენებდა „ნერჩი პატონს“. სალოცავებიდან, საიდუმლო შესრულებით გამოირჩეოდა „გალენი ორთა-ს“ მიმართ შესრულებული რიტუალი. იგი საქონლის სადგომში ტარდებოდა, რომელსაც სამეგრელოში „აგვარა-ს“ უწოდებენ. რიტუალს საიდუმლოდ ასრულებდა ოჯახის უფროსი მამაკაცი. ის შლიდა „აგვარის“ წინ სუფრას. სუფრაზე ელაგა „ქაცარი“ (მამალი თხა), ელარჯი, ჭვიშტარი, ახალი ყველი, ღვინო და ა.შ. ის ქუდმოხდილი ლოცულობდა, რის შემდეგაც უჩინარი სტუმრებისთვის მიჰქონდა წყალი და „აბანინებდა“ ხელებს. ამის შემდეგ, სტუმრები შეექცეოდნენ საკვებს. ოჯახის უფროსი დაჩოქილი უსხამდა ღვინოს და ლოცულობდა: „გალენი ორთა, დიდებულო და სახელოვანო, ჩემს საქონელზე მოწყალება გაიღე და გაამრავლე, მოუხარშავ-შემწვარ (ცხოველებს) კბილები შეუკარი.“
საქორწილო წეს-ჩვეულებანი ფახულანში
ძველად, ფახულანში ისევე, როგორც მთელს სამეგრელოში, ქალ-ვაჟს ხმის უფლება რ გააჩნდათ მეუღლეების არჩვენისას. ამას მშობლები წყვეტდნენ. დასამოყვრებლად იმ ოჯახს ირჩევდნენ, რომელსაც ეკონომიკური და სოციალური ინტერესებიდან გამომდინარე ხელსაყრელად ჩათვლიდნენ. ამ მიზნით, ნიშნობამდე არკვევდნენ მათი მშობლების ვინაობას, ოჯახურ და ქონებრივ მდგომარეობას და ქორწინებისთვის ხელშემწყობ თუ ხელისშემშლელ, ამკრძალავ ფაქტორს. ეს უკანასკნელი სამგვარ ნათესაობას - სისხლით ნათესაობას და ხელოვნურს ემყარებოდა, რაც სრულ შესატყვისობაშია ქრისტიანობასთან. ამკრძალავ ფაქტორში იგულისხმებოდა ერთი გვარისა და ხატის ქალ-ვაჟის შეუღლება; დედის გვარის ქალის შერთვა; გარდა ამისა, არ შეიძლებოდა („ვაშინერს“) გამზრდელის ან ძიძისშვილის ნათესავის, და გვარის შერთვა. ამგვარი საკითხების მოგვარება „მარებელს“ (შუაკაცს) ევალებოდა. „მარებელი“ იყო ორი - ქალი და კაცი. ისინი კეთილად დაბოლოებული საქმისთვის გასამრჯელოს (ნამარებლუს) იღებდნენ ფულის სახით. წინათ გავრცელებული ყოფილა ქალ-ვაჟის აკვანშივე დანიშვნის ტრადიცია, რასაც „ონწეში ოკოდგუმა-ს“ უწოდებდნენ. ასეთ შემთხვევაში, მშობლები ქალ-ვაჟს აკვანში გვერდიგვერდ დგამდნენ და ამბობდნენ: „ღმერთმა მზე და მთვარესავით შეგაბეროთ“-ო. ვაჟის მშობლები ქალის აკვანზე სანიშნოდ რაიმე სამკაულს ჩამოკიდებდნენ და იმ დღიდან ქალი ვაჟის საცოლედ ითვლებოდა. პირობის დარღვევის შემთხვევაში ოჯახები ერთმანეთს გადაეკიდებოდნენ. ჩვენს სოფელში დასტურდება ქორწინება მოტაცებით. იმ შემთხვევაში, თუ ქალი ვაჟს სწუნობდა, ვაჟი ამხანაგების დახმარებით იტაცებდა საცოლეს. ქალის ოჯახის წევრები ვაჟს არ ურიგდებოდნენ მანამ, სანამ ვაჟი არ გადაიხდიდა ჯარიმას ხარის, ცხენის ან ფულის სახით. დანიშვნა ძნელად ხერხდებოდა. ასეთ დროს დიდ როლს თამაშობდნენ დედ-მამა, ბიძა და შუამავლები. მაში შეთანხმების შემდეგ იწყებოდა ქალ-ვაჟის მიერ ერთმანეთის გასინჯვა (გინოძირაფა). მოწონების შემთხვევაში სუფრა იშლებოდა და წყდებოდა მათი დანიშვნის საკითხი. ასევე წყდებოდა „ოჭყუდურის“ (მზითვის) საკითხი და ნიშნობის თარიღი. ნიშნობის დღეს სუფრა იშლებოდა. ვაჟის ბიძის ან ძმის ხელით ოჯახი უგზავნიდა ქალს სანიშნო ტანსაცმელსა და სამკაულს „შანას“ - საპატარძლო საყურეს. ამის შემდეგ ქალი ერთი წელი მამის სახლში რჩებოდა და ამ დროის განმავლობაში მას მზითევს უმზადებდნენ. მზითევი ქალის მშობლებისგან მიღებული ქონებაა და ის ოჯახში მისი უფლებრივი მდგომარეობის ამსახველია. შეძლებული ქალი მზითევში გაიყოლებდა: „ნორჩალი“ - ლოგინი, ხუთი, ექვსი, ან მეტი ხელი, ავეჯი, ცხენ-უნაგირი, სხვა მოძრავი ქონება, ტანსაცმლის მარაგი, რომლითაც ქალის ოჯახი თავს იწონებდა. ქორწილისთვის საუკეთესო სეზონად ჭირნახულით მდიდარი შემოდგომა ითვლებოდა. მარხვის პერიოდში ჯვრისწერა არ შეიძლებოდა, ყველაზე სასურველ დღედ კვირა ითვლებოდა. ქალ-ვაჟს (სინჯა დო მოჭყუდუ) მღვდელი ჯვარს სწერდა. ეკლესიიდან გამოსვლის შემდეგ მაყარი ასტეხდა სროლას და „კუჩხი ბედინერას“ (ფეხბედიერი) სიმღერით გაემართებოდნენ ნეფის სახლში. ვაჟის დედა ნეფე-პატარძალს შეეგებებოდა, დალოცავდა ორივეს და შეაჭმევდა შაქარს ან თაფლს, რათა ერთობლივი ცხოვრება სიტკბოთი დაწყებულიყო. ნეფე კართან დამხობილ თეფშს ამტვრევდა და სახლში შედიოდნენ. სამეგრელოში და ჩვენს სოფელში ერთ გვარს შიგნით იკრძალრბა ქორწინება, ასევე სისხლით ნათესავებს შორის. სისხლით ნათესაობის აღსანიშნავად იხმარება ორი ტერმინი - „ნათესე“ (ნათესავი) და „მოჯგირე“ (მოკეთე). ნათესაობაში არსებობს აგნატიკური (მამის ხაზით) და კოგნატიკური (დედის ხაზით) ჯგუფები. აგნატიკური ნათესავები, ე.ი. „რჯულით მოჯგირენი“, თავის მხრივ ქმნიან რამდენიმე საფეხურს:
1. „დუდი მოჯგირე“ (მეათაური ნათესავი);
2. „გალენი მოჯგირე“ (გარე ნათესავი);
3. „ტყურაია მოჯგირე“ (უბრალო ნათესავი), ან როგორც ხშირად ამბობენ „ბოგიშ-ბოგი“.
„დუდი მოჯგირედ“ იწოდება ნათესავი სამი თაობის ფარგლებში; „გალენი მოჯგირედ“ - 4 ან 7 თაობის დაშორებით, ხოლო „ტყურაია მოჯგირე“ ან „ბოგიშ-ბოგი“ – 7 თაობის ზემოთ. როგორც აღვნიშნეთ გვარის შიგნით ქორწინება იკრძალება, მაგრამ მკაცრად ეგზოგამირებულ ერთეულს წარმოადგენს „თური“ (რამდენიმე ოჯახების „დამოჯგირების“ (დამოყვრების) სოციალური გაერთიანება) „თურის“ შიგნით ქორწინება დაფიქსირებული არ არის. სამეგრელოში გვარსშინა ქორწინება ძირითადად მოდის ისეთ მრავალრიცხოვან გვარებზე, როგორიცაა კვარაცხელია, დანელია და სიჭინავა. სამეგრელოში ცნობილია ხელოვნურად დანათესავების რამდენიმე ფორმაც: ნათელ-მირონობა, „მორდუობა“, მონაცვლის აყვანა. ნათელ-მირონობით ოჯახი უკავშირდება მეჯვარეს, რომელიც ცოლ-ქმრის პირველი შვილის „მორდია“ ანუ ნათლია ხდება. დანარჩენ შვილებს ანათვლინებენ იმათ, ვისთანაც ოჯახს დანათესავება სურს. ნათლიისა და ნათლულის შთამომავლობის პირდაპირი ხაზით მიმდინარე ნათესაობაში ქორწინება თორმეტი თაობის ფარგლებში აკრძალულად ითვლებოდა. „მორდუობა“ დაკავშირებულია თავადის ან აზნაურის შვილის გლეხის ოჯახში გაძიძავებასთან, სამეგრელოში „მორდუობით“ დანათესავებას ადგილი ჰქონია მაშინაც, როცა რომელიმე გლეხის შვილს ძუძუს რომელიმე გლეხის ქალი აჭმევდა. ასეთ შემთხვევაში ოჯახებს შორის სისხლით ნათესაობის ტოლფასი ურთიერთობა ყალობდებოდა და ქორწინებაც შვიდი თაობის ფარგლებში იკრძალებოდა.
დაკრძალვისა და გლოვის წესები ფახულანში
დაკძალვისა და გლოვის წესები უშუალოდ დაკავშირებულია სიკვდილის, საიქიოსა და სულის შესახებ რელიგიურ-მითოლოგიურ რწმენა - წარმოდგენასთან, რომელიც თავისი თავზარდამცემი ექსპრესიულობით სამეგრელოს გამოარჩევს საქართველოს სხვა კუთხეებისგან. თუ როგორი იყო სიკვდილის სპეციპიკური, ადგილობრივი გაგება, შესაძლოა ამისთვის გამოდგეს სიკვდილის ადგილობრივი, მეგრული ტერმინი „ღურა“ („დოღურუ“), რომლის ეტიმოლოგია -ღვრას-, -დაღვრას- უკავშირდება. ამ ტერმინში სიკვდილში გადასვლის კრიტიკული მომენტია ასახული, რომელიც სისხლის იდეას გულისხმობს. ამგვარი ხატება, რომელიც სიკვდილის, როგორც სისხლისღვრის აქტის ამსახველია და ალბათ სიკვდილის ანგელოზის მიერ თავისი მსხვერპლის მოკვლას უნდა გულისხმობდეს. თავისი სიმბოლიზმით ის ძალიან არქაულია და სავარაუდოდ იგი ტრადიციულ კოლხურ კონცეფციას ემყარება. საქიოს „ოშურეთის“ შესახებ რწმენა-წარმოდგენები ძირითადად სიზმრებსა და ე.წ. „მობრუნებულთა“ მონაყოლს ეფუძნება. „მობრუნებულებში“ (მიშნაღურა) იგულისხმებოდნენ „საღათას ძილისაგან“ გამოფხიზლებულნი, რომლებიც საიქიოში გაუგებრობის გამო მოხვდნენ. ისინი ხშირ შემთხვევაში საიქიოდან ნათელმხილველური ნიჭით დაჯილდოებულნი ბრუნდებოდნენ დახდებოდნენ მკითხავები. მათ საიქიოდან მოჰქონდათ ცოცხლებთან დანაბარები. მიცვალებულისთვის პირველი „ვალის გადახდას“ ანუ „გინონგარას“ (გადატირება) წინასწარი დატირების წესი წარმოადგენს. ქალები კივილით, კაცები კი ღრიალით ამცნობენ სხვას დატრიალებული უბედურების შესახებ. ქალები თავზე თმას იგლეჯენ, ლოყებსა და გადაღეღილ გულ-მკერდს კი ფრჩხილებით იკაწარვენ და სისხლს იდენენ. გარდაცვალების დღესვე ამ უბედური ამბის საცნობად გზავნიან შემტყობინებელ კაცს (მაგინაფალი), რომელიც ამცნობდა ახლობლებს გარდაცვალების ამბავს. ადგილობრივი წესით, გარდაცვლილის ყველა ნათესავმა და ნაცნობმა უნდა სცეს პატივი დაკრძალვაზე მისვლით და დასწრებით. შავებში ჩაცმული ნათესავები მსვლელობებს აწყობდნენ შორეული სოფლებიდან. პროცესიას წინ მიჰქონდა დიდი კელაპტარი, ნაჭრებით მორთული. წინ მიმავალი ქალი თმას იშლიდა და კივილს იწყებდა. გასვენებამდე მიცვალებულს ეზოში დაასვენებდნენ. ერთი ჭირისუფალი მოთქმით დაიტირებდა მიცვალებულს, სხვები შეუბანებდნენ და ქვითინებდნენ. შემდეგ შემოუვლიდნენ მიცვალებულს და ვისაც სასაფლაოზე წასვლა არ შეეძლო იქვე გამოეთხოვებოდნენ. გლოვა, ფახულანში მეტად მძიმე და ხანგრძლივი იცოდნენ. დაკრძალვის დღესვე განსვენებულის ნათესავები და მეგობრები მოიპარსავდნენ თმას, წვერ-ულვაშსა და წარბებს და ერთი წლის მანძილზე სამართებელსა და მაკრატელს აღარ მიიკარებდნენ. ტანთ ძაძებს იცვამდნენ და მარხვას იცავდნენ. ადგილობრივი რწმენა-წარმოდგენების მიხედვით გარდაცვლილსაც ესაჭიროებოდა საკვები, როგორც ცოცხალს. ამიტომ, სულების საკვებზე ზრუნვა გარდაცვალების დღიდან იწყებოდა. პირველ სუფრად გარდაცვალების დღეს გამართული ქელეხი ითვლება. ქელეხის სუფრა გარდაცვლილის დაკრძალვამდე იცოდნენ. დაკრძალვის მესამე დღეს „მკლავის ახსნის“ (კილეშ გონწყუმა) რიტუალი ტარდებოდა. მიცვალებულის სახელზე ხბოს ან ცხვარს კლავენ, საკურთხს ვინმე ქვრივი ქალბატონი ამზადებს (თუ ქალია გარდაცვლილი, ყველა საკლავი დედალი უნდა იყოს, თუ კაცი - მამალი). ცხვება სამი ხაჭაპური, რომელშიც სამ სანთელს არჭობენ. ჯერ ყველაფერი გაუსინჯავად იდება მიცვალებულისთვის განკუთვნილ სუფრაზე, მოუკიდებენ სანთელს, მაგიდის წინ საკმევლისთვის დებენ პატარა ჭურჭელს. მაგიდაზე იდება ღვინო, წყალი, პურის ნაჭერი. მოსული სტუმრები თავის წილ საკმეველს ნაკვერჩხალზე დააგდებს და ხელებს წყალნარევი ღვინოთი გადაიბანენ. შემდეგ პურს ასხამენ ღვინოსა და წყალს, ამას „გინოკინას“ (გადაწევას) უწოდებენ. ქვრივი სათითაოდ ჩამოაჭრის თითო ულუფას მიცვალებულის სუფრაზე დადებულ საკვებს და „დაუდებს მიცვალებულის სულს“. სანთელი ბოლომდე რომ დაიწვება, მაგიდას სამი მხრიდან შეანძრევენ და მიუსხდებიან სუფრას. ამბობენ, ამ დღეს მიცვალებული ხელს შლისო. ასევე, მიღებული იყო გარდაცვალებიდან მე-40 დღის აღნიშვნა (გევილაფა) - მოწყობა. მიცვალებულს ზედ დააკლავდნენ ხარს ან ცხვარს. მათ სწამდათ, რომ რაც უფრო მეტ საქონელს დააკლავდნენ მიცვალებულს, მით უფრო დალხენილი იქნებოდა მიცვალებულის სული საიქიოში. გარდაცვლილის სული, გავრცელებული რწმენით, მეორმოცე დღეს საბოლოოდ ტოვებდა დედამიწას და მაღლდებოდა ღმერთის სასუფეველში, რაც სრული შესატყვისია ქრისტიანული რწმენისა. "ხეში გონწყუმას“ არანაკლებ უცნაური ინტერპრეტაციაც გასაგები ხდება, თუ გავიხსენებთ პასაჟებს ახალი აღთქმიდან, როდესც მაცხოვრის მოწაფეებს აღმდგარი იესო ქრისტე გამოეცხადა კენაკულუმში და სთხოვა ჭამადი და მეტი სარწმუნოებისთვის აჩვენა მათ თავისი ხელები და ფეხები (ლუკა 24.3 – 43). სამეგრელოში დადასტურებული, დკრძალვიდან მეცხრე დღის სახელწოდება „მკლავის ახსნა“ გულისხმობს გარდაცვლილი სულის მოსვლას ცოცხალ ახლობელთან. „ხელის გაშლას და ჭამადის მოთხოვნას, რის დაკმაყოფილებასაც ისინი ასე თავგამოდებით ცდილობენ. ორმოცის გადახდის შემდეგ იწყება სამზადისი წლისთავის გადახდაზე, რომელსაც „მოწანუას“ უწოდებენ. ამ დღეს აწყობენ თავშეყრას, იწვევენ ნათესავებს, კლავენ საკლავს და იმართება დიდი ქელეხი. წლისთავზე კიდევ ერთი საინტერესო წესი იცოდნენ, რომელიც თმების სიმბოლიზმებთან არის დაკავშირებული. ეს ეხება წლისთავზე სამგლოვიაროდ მოშვებული თმისა და წვერ-ულვაშის მოპარსვას. ამ დროს ზოგჯერ ასრულებდნენ რიტუალს, რომელსაც „თუმაშ მუკოოთამას“ უწოდებდნენ. ეს ნიშნავდა, მიცვალებულის სანაცვლოდ იმ საყვარელი ადამიანის „მოგებას“, რომელსაც თმას აჭრევინებდნენ წლისთავზე. რჩეული თმას აჭრიდა მგლოვიარეს და იგი ამ დღიდან ითვლებოდა „ჩაფილად“ ანუ ამორჩეულად. თმის რიტუალური გაკრეჭა ხდებოდა საფუძველი დანათესავებისა, ამიტომაც შემდგომში მათ ნათესავებს შორის შეუღელბა იკრძალებოდა. ამ წესის შესრულებით მთავრდებოდა მოცვალებულის გლოვა, მაგრამ მათზე ზრუნვა გრძელდებოდა მიცვალებულის სახელზე მოწყობილი ტრაპეზებით (საკურთხებით). ამის შემდეგ ხდება ე.წ. „უჩა ბარგიშ დორღვაფა“ (შავი ტანსაცმლის გადაყრა), რითაც გლოვა საბოლოოდ სრულდებოდა. „მონაცვლე“ საჩუქრად იღებს გარდაცვლილის სამოსს, გარდა „ნიშნისა“, რომელიც დაკრძალვის დღიდან ტახტზე ასვენია, ხოლო გლოვის დასრულების შემდგომ ინახავენ, როფორც უძვირფასეს რელიქვიას. ამგავრი ეგზოტიკური „ნარევის“ სახით შემოინახა ყოფამ დაკრძალვისა და გლოვის წესები, რომლებიც კიდევ ერთი დასტურია იმია, თუ როგორ განაგრძობს არსებობას ძველკოლხური ტრადიცია დასავლურ-ქართულ (მეგრულ) რეალობაში.
მეგრული კარ-მიდამო
კარ-მიდამო ხასიათდება ინდივიდუალური გაშლილი სტრუქტურით, სადაც თავმოყრილია ყველა საოჯახო ერთეული. საჭირო ტერიტორიული განფენით. წინა ეზოთი და უკანა, სამეურნეო დანიშნულების ნაწილით. ერთმანეთისაგან გამოყოფილი ნაკვეთებით, რომელიც ორღობითაა შემოზღუდული მეზობლის მსგავსი ეზოსგან.
„კარმიდამო“ ერთიანი ერთეულია, კარიცაა და მიდამოც. მეგრულად - „მახორობა“ დასახლებულობა. იგი რელიეფის თავისებურების მიხედვით სხვადასხვა ფორმისაა: ოთხკუთხედი, წელში შეწეული, გადაწოლილი რელიეფურად, განზე გაშლილი ა.შ.
მეგრული ეზოს მშვენებაა წინა ეზო. მწვანით შემოსილი ეზოს ეს ნაწილი შედარებით ვრცელია. დაახლოებით 500-1000 კვ. მეტრი. ეზოს ცენტრში საჩრდილობელი ცაცხვის ხე დგას. ჩარგულია ვარდ - ყვავილის ბუჩქნარი ან ვიწრო ეზოს პირის არშიად გაყოლილი სკვერი. წინა ეზოს ცენტრში რელიეფური შესაძლებლობის მიხედვით არის მოწყობილი ჭიშკარი. კარიდან სახლისკენ მიდის საცალფეხო ბილიკი, რომლის ორივე პირი ყვავილნარის ლამაზი არშიითაა დამშვენებული. ბილიკის ერთ მხარეზე ჭიშკრის ცოტა მოშორებით არის ჭა და წყლის ამოსაღები ოწინარი. შუა ეზოში დგას ოდა. მის გვერდით 30 მეტრზე არის ჯარგვალი ან პიტა ფიცარა, ან ფაცხა სამზადისი, მათ უკან დგას სასიმინდე, მარანი, საქათმე, საღორე და სხვ. შუა ეზოს უკან არის დიდი მასივი სამეურნეო დანიშნულებისათვის, ხოლო მის უკან არის მცირე ტყიანი საჩეხი. კარ-მიდამოს ეს სტრუქტურა დამახასიათებელი იყო გასული საუკუნის დასაწყისისათვის და დღეს იგი ძალიან შეცვლილია, მაგრამ საოჯახო საჭიროების ერთეულები მაინც ამ რიგითა და წყობითაა ეზოში განლაგებული, თუმცა ეზო მოცულობით მცირეა და ძალიან შეზღუდული. ფახულანელი კაცის კარ-მიდამოს მშვენება იყო საცხოვრებელი თუ სხვა სამეურნეო ნაგებობანი, მათ შორის თვალსაჩინო ადგილას იდგა ოდა სახლი. ოდა - სასტუმრო სახლია, სადაც სტუმრებს უმასპინძლდებიან და ასვენებენ. იგი ხშირად ოთხთვლიანია, სამი ფანჯრითა და ორი კარით. ნაგებობა სუფთად გამოყვანილი ფიცრებისაგან არის ნაგები. აქვს რიკულები. სასტუმრო ოთახში არის ბუხარი. მოგვიანებით, ოდა უფრო გამრავალფეროვნდა. თავდაპირველად ოდას ისლით ხურავდნენ, მოგვიანებით - ყავრით, მერე კი კრამიტით. დიდ დარბაზში მისაღები მოაწყვეს, მის უკან სასადილო, ხოლო გვერდით მოსასვენებელი ოთახი. ორ, შედარებით უკანა ოთახებში, თვითონ ცხოვრობდნენ. ოდის გვერდით სამზადი სახლია. ის ან ფაცხაა, ან პიტა ფიცარი, ან კიდევ - ჯარგვალი. ერთთვლიანია და უკან „მოდგმული“ აქვს საქონლისთვის, რომელიც ისლითაა გადახურული. ეზოში არის ოთხ მაგარ ბოძზე შემდგარი, ოთხკუთხა ნაგებობა - სასიმინდე, ორფრთიანი სახურავით, სადაც ინახავენ და აშრობენ სიმინდს.
მიწის დამუშავების ინვენტარი
მთელს სამეგრელოში მოძიებული მიწის დასამუშავებელი იარაღების მრავალფეროვანი კოლექცია ზუგდიდის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმშია დაცული. თოხები აქ დანიშნულებს მიხედვითაა დახარისხებული და გამოფენილი.
„ჭკიდიშ დო ღუმუშ ბერგი“ (მჭადის და ღომის თოხი), მისი პირის სიფართე 13 სმ-ია, სიმაღლე -15 სმ. ტარის სიგრძე - 10-15 სმ. იგი წელში ჩახრილიცაა და სწორიც. ის საბოსტნე და წვრილ მარცვლეულთა, ღომის და მჭადის ნათესებში სამუშაო თოხია, რაც უდაოდ ბრინჯაოს თოხის მემკვიდრეა და ძალიან ადრეული დროიდან მოდის.
„ორტვინიშ ბერგი“ (ბოსტნის თოხი) ოთხკუთხედი ფორმისაა. ყუაზე მაღალი კოპი აზის, ტარიც უფრო გრძელია, პირი - ოვალური.
„ჩენგი“ - ბუჩქნარისა და მძიმე ნიადაგის დასამუშავებელი თოხია, ოთხკუთხა, ტანზე საკმაოდ სრული ყუა ადგას. საკმაოდ ბასრია და ცულადაც გამოიყენება.
„ორჩქონალი“ ბერგი (საღარავი, საჩიჩქნი თოხი), მას სამკუთხედი ფორმის წვეტიანი პირი აქვს, ყელის ზემოთ ყუაა, სატარე ხვრელით და მასზე აღმართულია ოვალური ფორმის ორი რქა, მას ტარი შედარებით მოკლე აქვს.
ხვნა (ხონუა) ამ მხარის მიწათმოქმედთა უძველესი სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობაა. ხონუა (ხვნა) სახვნელით ანუ „ოხონალით“ ხდებოდა. თავდაპირველად გავრცელებული ყოფილა ხის სახვნელი - ერქვანი. ხვნის წესებიც თავისებური იყო. მთაში მსუბუქი ნიადაგია და ბელტიანობით არ ხასიათდება. ნიადაგს ორჯერ მოხვნაც არ სჭირდება. მთაში ხვნა სწორხაზოვნად არ შეიძლება, და ამიტომ, განივ ხნავენ. ფერდობებზე, მთებსა და ბორცვებზე ნიადაგი გაცილებით მაგარია და მიწოლილად ხნავენ. ბარში კი მეორეჯერ მოხვნა აუცილებელია, რადგან აქ ნიადაგი მძიმეა და მისი სტრუქტურული სრულყოფისათვის ნიადაგის მეორედ დამუშავება საჭირო.
ყრმის საწოლები
ადამიანთა ყოფის თავდაპირველი სახეები გამომდინარეობდა ბუნებრივი ფორმებიდან. ეზოში მდგარი საჩრდილობელი ცაცხვის ტოტზე გამობმული სარწეველადან (ოკიონწე) წარმოიშვა ჩვილი ბავშვის პირველი საწოლი. მას „ონწეს“ ეძახიან. იგი სარწეველაა, რადგან მეგრელ კაცს ცხოვრების უმეტესი ნაწილის გარეთ, ღია ცის ქვეშ გატარება უწევდა და მხოლოდ ღამით, საჩრდილო, საამო ადგილას, სადაც დედას ან მის შვილს „ოკიონწე“ ჰქონდათ დაკიდებული, სუფთა ჰაერი, მაცოცხლებელი ნელი სიო, საამოდ აძინებდა ჩვილს.
შემდეგ უფრო სრულყოფილი საწოლები შეიქმნა. ასეთ აკვნებს მეაკვნეები ამზადებდნენ, რომლებიც განსაკუთრებული ჯიშის ხის მასალას არჩევდნენ. მეაკვნე ძალიან სუფთა, კარგად გამომშრალ ხის მასალას არჩევდა.
ტაბუ
წარმართული წეს-ჩვეულების თანახმად, სოფელში დღემდე სწამს ხალხს შემდეგი:
1. არ შეიძლება ორშაბათს ახალი საქმის წამოწყება;
2. არ შეიძლება ორშაბათს თავის დაბანა, ფრჩხილების მოჭრა, ფულის გასესხება ან სესხება, თმის შეკრეჭა.
3. მთვარის კლებისას თესვა, ვენახის გასხვლა და ა.შ.
დღემდე შემორჩა ჩვენში წარმართული წეს-ჩვეულებანი „ბატონებთან“ (ინფექციური დაავადებები: წითელა, წითურა, ყივანახველა და ა.შ.) დაკავშირებით. წარმართული ტრადიციის თანახმად, დღესაც მღერიან „ია პატნეფი“, ავადმყოფს აცმევენ წითელ სამოსს, ჩუქნიან ყვავილებს, უმღერიან ბატონებმოხდილები და ლოცულობენ. უძველესი ტრადიცია იყო ადამიანებისთვის მეტსახელების შერჩევა, როგორც სახელი, ასევე მეტსახელი განსაზღვრავდა მის ხასიათს, გარეგნობას, ქცევას. ასეთი სახელი მრავლად არის დღესაც. სოფელში თითქმის ყოველ მეოთხეს ასეთი სახელით იცნობს ხალხი.
შელოცვები და ხალხური მედიცინა
მიუხედავად საუკუნეებში განმტკიცებული ქრისტიანული რწმენისა, მან მაინც ვერ გადაფარა წარმართული ჩვევები, მიდგომები ამა თუ იმ მოვლენის მიმართ. სოფელში დღემდე მორიელის, ობობას, გველის ნაკბენს შელოცვებით მკურნალობენ. ამ საქმის მცოდნე ადამიანები იშვიათად არიან. განსაკუთრებით გამოირჩევა მცენარეული წამლებით მკურნალობა. სამკურნალო მცენარეებით ძალზე ხშირად სარგებლობს ხალხი (გრიპის, ფაღარათის, ლიმფური ჯირკვლების (ჩიყვის) გადიდების, ტუბერკულოზის და სხვათა დროს). ამ მხრივ მეტად მნიშვნელოვანია საშიში დაავადება ცოფის დიაგნოზის დასმა და მისი მკურნალობა. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში სოფლის მოსახლეობა თითქმის არ მიმართავს სამკურნალო დაწესებულებას. ცოფის დიაგნოზის დასმა და მკურნალობა ტორუების საგვარეულო საიდუმლოებას წარმოადგენს.
ხამისქური დღესასწაულები და ადათ - წესები
http://samegrelo.borbonchia.ge/etnografia/397-_.html
ჩემი სოფლის დღესასწაულები ძველი ტრადიციულია უძველესი დროიდან. ძირძველი მოსახლეობა მართავდა 6 მაისის გიორგობის დღესასწაულს. ღამით 5 მაისს ადიოდნენ სანთლებით, წინ მიუძღოდათ "ჯეგეთის" წმინდა გიორგის ხატი და ჯვარი, რომელსაც კუკავას გვარის წარმომადგენლები აასვენებდნენ, რადგან ჯეგეთის~ წმინდა გიორგის ხატის მსახურება ამ გვარის ვალდებულება იყო. მლოცველები სწირავდნენ სპეციალურად ამ დღეისთვის ნაჭედ ბოძლებს. აგრეთვე 3-4 მეტრი სიგრძის იფნის, ცაცხვის ან ფიჭვის სწორ ლატანს, რომელსაც ძირი წაწვეტებული ჰქონდა, მას ფერადი საღებავებით ააჭრელებდნენ და შეამკობდნენ სანთლებით. თუ ბევრი ბოძალი შეგროვდებოდა ხალხი ფიქრობდა, რომ იმ წელიწადს უხვი მოსავალი იქნებოდა. სოფელში შემორჩენილია წარმართული დღესასწაული "ჭიაკოკონობა", რომელიც იმართება მარიამობის წინა ღამეს. ხალხი ამ დღესასწაულს პირობითად "კუდიანების ღამეს" უწოდებს. ყველა უბანში ინთება დიდი ცეცხლი, რითაც ხალხის აზრით ხდება ეშმაკების დაფრთხობა. ჯერ კიდევ შემორჩენილია ტრადიცია, რის მიხედვით ბავშვებს თმის ძირში უმაგრებენ თაფლის სანთელის ნატეხს, რაც ბავშვს იმ ღამით ავი სულებისაგან იცავს. შობის ღამეს იმართება ალილო. მეალილოები გადაცმულად დადიან კარდაკარ და ყველა ოჯახს ამ ლექსით ულოცავენ შობის დადგომას:
"ახალ წანას მიგახვამანქ
ღორონთქ გოითანუას
ჯარს მითინ ქორუნსიდა
აშო ქუგოჭარუას".
მეგრულიდან - ქართულად:
"ახალ წელს მოგილოცავთ
ღმერთმა გაგითენოთ,
თუ ვინმე ჯარში გყავს
გღირსებოდეს დაბრუნება".
სიმღერის დამთავრების შემდეგ მეალილოები მასპინძელს შეჰყავს სახლში, უმასპინძლდება და ჩუქნის ფულს, მოსახლეობის რწმენით, ვის ოჯახშიც მივლენ მათ მთელი წელი კარგად წაუვათ საქმე. ასევე იცავენ ძველ მეგრულ ტრადიციას "კუჩხას" ანუ ფეხობას, რომელიც აღინიშნება ძველით ახალი წლის მეორე დღეს - 15 იანვარს. ოჯახის უფროსი წინა ღამით ხონჩაზე აწყობს სუროს ფოთლებს, თხილის ყვავილებს, თეფშით ღერღილს, ხურდა ფულს, წყალს, კვერცხს - თითოეულს აქვს თავისი მნიშვნელობა. სუროს ფოთლები - სიცოცხლეს ნიშნავს, თხილის ყვავილები - უხვ მოსავალს, ღერღილი - ადამიანის, საქონლისა და ფრინველის სიმრავლეს, ფული - ყოფითი პირობების გაუმჯობესებას, წყალი - ღვთის წყალობას, კვერცხი - ნაყოფიერებას. ვინც "მაკუჩხურია" იგი იმ დღეს სახლიდან არ გადის, რადგან ოჯახის წევრი იმ წელს მოხეტიალე იქნება, ქათამი და საქონელი არ დაიკარგოს. სახლიც მთელი დღე არ დაიგვება, ვინაიდან ცოცხს არ გაყვეს მთელი წლის მოსალოდნელი ბარაქა. "ძველით ახალ წელს" 14 იანვარს ჩემს სოფელში ჩიჩილაკით ხვდებიან. ჩიჩილაკს ძირითადად თლიან თხილის ჯოხისაგან. მოსაზღვრე სოფელ ხეთაში მდებარეობს უძველესი მიქაელ და გაბრიელის მთავარანგელოზთა ტაძარი, სადაც აღდგომის შემდგომ ორშაბათს იმართება დღესასწაული "მიქამგარიობა". ხალხი ჩამოდის არა მარტო სამეგრელოდან, არამედ სხვა კუთხეებიდანაც. მოსახლეობა შინაური პირუტყვის გამრავლებას შესთხოვს უფალს. იმ დღეს ჩემს სოფელში მოსახლეობის უმრავლესობა დილიდან ადის ტაძარში და ანთებს სანთლებს. იმ დღეს წარმართული ტრადიციის მიხედვით "ვაშინერს" "იკრძალება" მიწის დამუშავება, ძაფისა და ნემსის გამოყენება ლურსმნის დაჭედვა. წარმართული ტრადიცია დღესაც გრძელდება სოფელში... ზაფხულში ჩემს სოფელში ძველად, როცა წვიმა არ მოვიდოდა და გვალვები დიდხანს გრძელდებოდა ის მოსავალს საფრთხეს უქმნიდა, მოსახლეობა შეიკრიბებოდა და მიდიოდნენ მდინარესთან ხატით. ეს იყო წვიმის მოყვანის რიტუალი, რომელსაც `ხატის დაბანვა~ ერქვა. ხატს წყალში ასველებდნენ, თვითონაც წყალში შედიოდნენ ხელაპყრობილნი წვიმის ღმერთის "ელიას" სთხოვდნენ წვიმის წამოსვლას და მოსავლის გადარჩენას. ეს ინფორმაცია მოგვაწოდა ქალბატონმა ქვათია კაკულიამ დღეს "ხატის დაბანვის" ტრადიცია დავიწყებულია. ხამისქურელების ცხოვრებაში განსაკუთრებული სასიამოვნო პერიოდი ყოფილა "ჯარობია" ანუ სოფლის თავშეყრა. სოფლელები ამ დღისთვის საგანგებოდ ემზადებოდნენ, იკერავდნენ ახალ ტანსაცმელს, ხდებოდა დასაქორწინებლების ურთიერთნახვა ანუ "გინოძირაფა" იმართებოდა, "მარულა" - ცხენის ჯირითი, ცეკვა, მეგობრული სიმღერები. აუცილებელი იყო გასათხოვარ გოგოს სცოდნოდა ფანდურზე ან ჩონგურზე დაკვრა და ცეკვა - სიმღერა. გასათხოვარ გოგოს აუცილებელი იყო ჰქონოდა დიდი თმები, რომელიც აუცილებლად დაწნული უნდა ყოფილიყო. ამ თვისებებით შემკული ქალიშვილი მთხოვნელების მოწონებას იმსახურებდა. ამ ტრადიციებზე ინფორმაცია მოგვაწოდა სოფლის უხუცესმა 88 წლის ქალბატონმა ჭიჭი ფარცვანიამ. დღეს ეს ტრადიცია დავიწყებულია.
სოფელში შემორჩენილია შელოცვის ადათ-წესი. მის მიხედვით შესალოცი სიტყვები მხოლოდ შემლოცველს უნდა სცოდნოდა, და არ უნდა წარმოეთქვა ხმამაღლა, რომ არ გაეგო გვერდზე მდგომს. და ტანაც მისი შესწავლა ხდება მხოლოდ ერთ ოჯახის წევრზე, რომელსაც "მჭრელი ენა" ჰქონდა და თანაც სიკვდილის წინ, რომ შელოცვის ძალა და სიტყვები არ წაეღო იმ ქვეყნად. სოფელში ყველამ იცოდა აწ. განსვენებული ნორა კუკავა-ქირიას შელოცვის მაგიური ძალის შესახებ, რომელიც ქვეწარავლების ნაკბენს შელოცვით არჩენდა. აიღებდა ნახ. კილოიან ქილას ჩაასხამდა წყალს და ჩადებდა თხილის ჯოხსა და მსხლის ტოტებს და იწყებდა შელოცვას:
შაბ შაბია
შაბ გვერშაპია
სუმი ჯინჯი ლაკარტია
სუმი ჯინჯი სანდრაკია
ერზო ფორზო
წყარი მეურსი კვარწახია
გვერს მეტახუნს ოჭიშის
ფუი თაშ გაქარია.
მეც ბევჯერ შევსწრებივარ, როდესაც "ეგრეთწოდებულ" მკურნალთან მოუყვანიათ გველის ნაკბენი ადამიანი და 3 ჯერადი შელოცვის მერე გამქრალა - ნაკბენი ადგილი. (ი.კობახიძე)
"აჭყვადილი" - კისრის ან წელის გაკავება.
"იოსელია, მასელია, მათე, მარკოზი დო მარია
ადამ სკუას წელი ან კისერი ჭყვადუ
ვუშველა თუ ვარია
მემჭიშე დო მა ვუშველე
ვარა ქრისტე ღორონთია.
შელოცვისა იღებდა შავტარიან დანას და შავ ნახშირს, შეუბერავდა ნახშირს სულს, მიადებდა შავტარიან დანას მტკივნეულ ადგილას და შეულოცავდა.
"ნათოლე" - გათვალვა
გათვალვის დროს ასე ულოცავდა:
ავითაო თავითაო, თავი დაწერილითაო
მითაო ნათელნაღებისაო
უბადო შურით, უბადო გურით
ჩქიმ (სახელს წარმოსთქვამდა) ენაჯინასი
შურშე გურშე ქუა რგილი ქარაგვინე
გამწარებულ სი ქუდარინე.
შელოცვის ადათ-წესი ეხლაც გრძელდება სოფელში... ოღონდ მას აგრძელებენ ოჯახის წევრები.
კინ ქორძირი ჩქიმი ხეთა
ჩქიმი ჯიხა, ჩქიმი ლარჩვა
ურთაშ გოლა დო ჯეგეთა
ჩქიმ ყებური, ჩქიმი ლარჭა.
მა მორდილი ვეგერგი და
მარდუალი ირო ბშუქი
სირექ ჩქიმი ჯგირი დიდა
სირექ ჩქიმი თოლიშ შუქი.
ისევ ვუმზერ ნაცნობ სახეს
კვლავ შენთან ვარ ჩემო ხეთა,
ვხედავ ურთას, ვხედავ საყდარს
კერიას და კარდალს ვხედავ.
შვილმა მშობელს თუ ვერ გარგო
ხსოვნად მაინც შეგარჩინო
ყრმობის სახლი, აკვნის მადლო
დედაო და თვალისჩინო.
ფეხმძიმობა, მშობიარობა
http://samegrelo.borbonchia.ge/mshobiaroba/453-.html
ახლად დაქორწინებულთა კეთილდღეობის უზრუნველყოფაში უმნიშვნელოვანესი იყო ფეხმძიმობის პერიოდი. ბავშვის გაჩენის შემდეგ, პატარძალი ოჯახში, საბოლოოდ, იმკვიდრებდა საპატიო ადგილს. ეს პატივი კიდევ უფრო იზრდებოდა თუ ახალშობილი ვაჟი იყო. იმ შემთხვევაში თუ ქალი უშვილო გამოდგებოდა, ან მხოლოდ გოგო უჩნდებოდა, თავდაპირველად მიჰყავდათ ის გვარის „ჯინჯი ხატიში“ მოსალოცად, ხოლო თუ ეს არ გასჭრიდა, მაშინ სოფელ წაჩხურში მიდიოდნენ შესაწირებით (სანთლებით და აკვნის გამოსახულებით) და წაჩხურის მთავარანგელოზს შესთხოვდნენ შვილს. თუკი ესეც არ გასჭრიდა მაშინ ბავშვს უბრალოდ იშვილებდნენ. დაფეხძიმების შემთხვევაში ქალი იცავდა გარკვეულ კვებით შეზღუდვებს. ფეხმძიმე ქალი მშობიარობის გაიოლების მიზნით არ ჭამდა თხილს, ნიგოზს ბავშვს ტანი და თავი, სუფთა ექნებაო, თაფლს დორბლიანი იქნებაო, არ ეკარებოდა ტყიპლს ტყიპლიანი იქნებაო და სხვა. მშობიარეს ძველად ამშობიარებდა დედო-ფანია (ბებია ქალი). მშობიარეს აწვენდნენ მიწაზე დაფენილ ჩალაზე, კერიის სიახლოვეს, დაანთებდნენ დიდ ცეცხლს, თავქვეშ ავი და ბოროტი ძალებისაგან თავდაცვის მიზნით ამოუდებდნენ მაკრატელს ან ხანჯალს, გვერდით დაალაგებდნენ მშობიარობისათვის აუცილებელ ნივთებს. მშობიარეს რომ ძალა დაეტანებინა მუცლისათვის ცარიელ ბოთლში სულს ჩააბერინებდნენ. მძიმე მშობიარობის დროს დედო-ფანია მიწას ფეხს მოუსვამდა და იტყოდა „ჯიხაშ კარი გომინჯი“-ო. შემსვლელ-გამომსვლელს უნდა შეეხსნა ქამრისა და კაბის სალტე, ზოგი კაკალს ტეხდა და ლებანს გამოაგდებდა, ზოგიც ოსხჷრს (საძირკველს) ასწევდა, შემდეგ დადგამდა და თან დააყოლებდა: „ღორონთ დო მარდიანი, ათაში, ლექჷნო მოსქჷლადედასია.“ ოჯახი რძეში ხარშავდა კვარებს, რომელსაც აწყობდნენ ხის ნისორზე და მიწაზე ნისორით წრეს მოხაზავდნენ ყველა ჭამდა თითო ნაჭერს და ამბობდა: „ათაშ გემუანო გშ ირთუმუდ სი“ეხვეწებოდნენ ქალის „ჯინჯი ხატს“, მარიამ ღვთისმშობელს შეუთქვამდნენ - „ოდაბადეს“ თან შეულოცავდნენ „უჩა გვილას, უჩა წყარი მეურს, უჩა დეიში ზისხირი გეურს, უჩა უძალო ძალიანი, ძელ დამაგრებულიანი ძროხა შვილი დამაგერებულა დედა მამის“. მშობიარესთან ფეხმძიმე ქალს არ შეუშვებდნენ აქაოდა მშობიარის ბავშვი ეტყვის მე მომიცადეო და ბავშვს დაბადება გაუჭირდებაო. ბოლოს თუკი ესეც არ გასჭრიდა შემოჰქონდათ შვიდიფერი თვალი „სოლომაქი“, რომელსაც მშობიარეს გადაატარებდნენ. ხალხური რწმენით, რაც არ უნდა მძიმე ყოფილიყო მშობიარობა, მშობიარე მალე მორჩებოდა. დაბადებულ ბავშვს პირველი აიყვანდა დედო-ფანია, რომელიც ჭიპს მაკრატლით მოაჭრიდა და ბავშვს შეახვევდა. ბავშვის მომყოლსა და სისხლიან ჩალას მიწაში ჩაფლავდა, ხოლო იქ მყოფ ქალებს პურის მარცვლებს ჩაუყრიდა ხელში, რომელსაც ისინი სამჯერ მუჭში გაატარებდნენ და დაილოცებოდნენ მშობიარეზე. ამის გაკეთება აუცილებელი იყო, სხვანაირად ქალებს საკურთხს არ დაადგმევინებდნენ აქაოდა უწმინდურიაო. ამის შემდეგ დედო-ფანია სამჯერ გადაატარებდა წყვილ კვარს ანთებული სანთლებით ბავშვს, ბავშვს ჯანმრთელობას და კეთილდღეობას დაანათლავდა, როცა სანთელი ჩაიწვებოდა კვარს დედას შეაჭმევდა. მშობლები ცდილობდნენ ბავშვს ცხოვრებისათვის სასარგებლო თვისებები გამოჰყოლოდა: ამ მიზნით მას სოციალური წარმომავლობის კვალობაზე ხელს შეავლებინებდნენ სამუშაო და საბრძოლო იარაღებზე აქაოდა კარგი მშრომელი ან მეომარი გამოვაო. ზოგიერთი ცდილობდა ბავშვი აღეჭურვა მისტიური წინასწარმეტყველების უნარით. ამ მიზნით მამლის ჯიღას (თიკს) გაკაწრავდნენ და სისხლიან ჯიღას ბავშვს ყურში გამოუსვამდნენ აქაოდა მამლის ლაპარაკს გაიგებსო („მუმულიშ ნარაგადას გეგონენსია“). მეგრული წარმოდგენით. მამალი წინასწარმეტყველური უნარით იყო აღჭურვილი და ვისაც მისი ენა ესმოდა. ადამიანის თვალისაგან დაფარულ ბევრ საიდუმლოს ჩასწვდებოდა. მათ შორის იმასაც ვინც მოკვდებოდა. სამეგრელოში ახლაც შეგხვდებთ მოხუცები, რომლებიც აცხადებენ რომ მამლების ენა ესმით. დედო-ფანია წარმოადგენდა ადამიანის ბიოლოგიური ნაყოფიერების ღვთაების (ფალოსის -თ.ჯ.) კულტის მსახურს და ოჯახის ბუნებრივი კვლავწარმოების და კეთილდღეობის უზრუნველყოფის მიზნით მელოგინეს უტარებდა წარმართულ რიტუალს, რომელიც ცნობილია სახელწოდებით: „შქაში ნერჩი“ ან „ლუბაშ კვარი“. რაც დედო-ფანიას რწმენით წარმოადგენდა: მისი საიქიოში ცხონებისა და სააქაოში ხელგახსნილობის - ბებია-ქალის საქმიანობის წარმოების აუცილებელ პიობას, ხოლო ახლად დაბადებულისათვის ნაყოფიერების (უშვილობის თავიდან აცილების) პირობას, ამიტომ მისი ჩატარება აუცილებელი იყო და თუ მელოგინე ამ წესს ბავშვის დაბადებისთანავე არ შეასრულებდა, რიდით ან სხვა რაიმე მიზეზების გამო, შვილის უნაყოფობის შემთხევაში, დედა იძულებული ხდებოდა ეს რიტუალი ბავშვის დიდობისას შეესრულებინა. ამ მიზნით აცხობდნენ ოთხ კვარს, რომელსაც ზემოდან დაადებდნენ მამლის თავს, დედო-ფანია მას მელოგინეს ლაჯებს შორის სამჯერ გაუტარებდა და შესთხოვდა მაღლა ღმერთს და ქვემოთ ნაყოფიერების დედა ღვთაებას: „ჟინი ღორონთი დო თუდონი ნერჩი, მახოდალს ძალი მეჩი, ჩურს სახანათი მეჩი“. ბავშვის ოჯახი დედო-ფანიას შეძლებისდაგვარად ასაჩუქრებდა; ფულით, ტანსაცმლით და აუცილებლად პატიჟობდა ბავშვის ძეობაზე. ახლად დაბადებულ ბავშვს თვემდე ზრდიდნენ ტეფიაში, ხოლო შემდეგ წლამდე აკვანში. ავი და ბოროტი ძალების დაფრთხობის მიზნით ბავშვს თავქვეშ ამოუდებდნენ მაკრატელს (ან რაიმე სხვა რკინის ნივთს), ხოლო აკვანზე ჩამოჰკიდებდნენ ავგაროზს, ჯვარს, ალის კბილს, თვალის მძივს და სხვა ჩვილ ბავშვს მაშინათვე აძლევდნენ კუდას, მაკის (მწვანედ გასვლა), საყარი (საყმაწვილო) წამლებს. ბავშვი სითბოში ჰყავდათ, სიგრილეს არიდებდნენ. თუ მდინარიდან შემცივნება ამოჰყვებოდა (დიჟამუდუ). იმავე მდინარიდან სამჯერ მოიტანდნენ წყალს. თუ ბიჭი იყო წყალს ნაჯახით აიღებდნენ თუ ქალი რაიმე რკინის ჭურჭლით და მწარე კვახში (ჭურა) ჩაასხამდნენ, შემდეგ კვახს ლანჭაზე ჩამოჰკიდებდნენ და იტყოდნენ: „ღორონთი თე ლახარა წყარი ცალო დასქირე“-ო, ხოლო ბავშვს შეულოცავდნენ; „აღალუ, ჩაღალუ, დიდა სქუა დოღალუ, მელე, მოლე ღალ უჩა, შქას უჩა, სელი სელია, სელი მეურს, სელი უჩა“ და შუბლზე ჯვრისებრად ნახშირს მოუსვამდნენ, ხოლო დანაყილ ნახშირს სახლის კართან დაყრუდნენ სულს შეუბერავდნენ, გაფანტავდნენ და იტყოდნენ: „ათაშ მედინაფედასია“ თუ ბავშვი ძილში კრთოდა - „გოლაფა“, მოშვებული და უღონო იყო, მიაჩნდათ რომ გათვალული იყო და მის თავს შეავედრებდნენ ალერტის წმინდა გიორგის, შეუთქვამდნენ შავ ქათამს, აკვანზე ჩამოჰკიდებდნენ ნათვალავის წამალს, რომლის შემადგენლობაშიც შედიოდა დაფქვილ-დანაყული: შველას (ძლოკის) თავი, მუხვის (თხუნელას) თათები და ხის წებო, ხოლო ბავშვს ნახშირს წაუსვამდნენ ჯვრისებრად და შეულოცავდნენ: „თვალისა, თვალისა, თვალიმანებლისა, უბადო შურით, უბადო გურით (გათვლილის სახელი) ინაჯინასჷნ თინა, ღართამიში რენო, კაბამიში რენო, ქომოლ კოჩიში რენო, ჭითა კოჩიში რენო ბორზალ-ლახვარი მაზაკვალს ქიგიაშქუნი დო (გათლილის - სახელი) ჯგირო ქჷდარინუ ღორონთქ. სუმოშ სუმ ხელუა გორჩქინუა ღორონთქ თე ხვამა სასარგებლო ქოჸუას“. ბავშვის დავადებათა შორის უმძიმესად ითველებოდა თუთაში. ხალხის რწმენით აღნიშნული დავადება თავს იჩენდა ახალ მთვარობაზე და ბავშვს შეიძლებოდა დამართვოდა სულ ცოტა სამჯერ დაავადება მწვავედ ვლინდებოდა: ბავშვს აბოდებდა, პირიდან დორბლი სდიოდა, გრძნობას კარგავდა, გული ერეოდა, სიცხეს აძლევდა. უწინარეს ყოვლისა, ბავშვს შემოაგლეჯდნენ ტანსაცმელს და დაწვავდნენ, ნეკა თითს მსუბუქად გაუკაწრავდნენ და სისხლიან თითს პირში გამოუსვამდნენ. შემდეგ შეულოცავდნენ და „მაჟღერია“ბალახეისაგან დამზადებულ წამალს დღეში რამდენჯერმე მისცემდნენ. ხალხური რწმენით თუ წამლის მიცემა მოესწრებოდა ღამის გასვლამდე (მთვარის გადასვლამდე) მიაჩნდათ, რომ ბავშვი ადვილად მორჩებოდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაავადება შეიძლება გართულებოდა. ნამშობიარევი ქალი თვის განმავლობაში მამაკაცებს არ ენახვებოდა, თავს არიდებდა. ერთი თვის შემდეგ მელოგინე იხდიდა „გალენიშ ორთა“-ს. დაიკლებოდა საკლავი, ვაჟზე მამალი ციკანი, ქალზე დედალი და დაილოცებოდნენ: „გალენიში ორთა დიდებული დო სახელ ხვამილი დიდას ტანსიმთელე ქემეჩი, ბაღანას ჯგირობუა დო რდუალა“-ო. ერთ წლამდე ასაკის ბავშვი ინაათლებოდა ეკლესიაში ან მარანში. მღვდელი არქმევდა საეკლესიო სახელს, ხოლო შიანურობაში მას არქმევდნენ მეგრულ სახელს დღემდე შემორჩენილია შემდეგი სახელები:
ვაჟები: გულო, გუჯუ, გუტი, გოჩა, კოკია, კიკოია, ბახუ, საბა, პეხუ, უჩანა, უტუნა, ბეკო, ბოჩია, ჯოტი, ბურდა, ჯონდი, ტოჩი, შახი, ჭიგვა, გუჯა, გურიკა, გურკოჩა, ტიტე, გონერი, მაძინია, ხვიჩა და სხვა.
ქალები: ელისა, მაია, თათია, დოდო, ცირა, მაკა, მუხია, სუსანა, ხიმური, როდა და სხვა.
თამაზ ჯოლოხავა „მეგრული ადათ-წესები“ თბ. 2004 წ. გვ.103-117
ისინდი
http://samegrelo.borbonchia.ge/gartobatamashobani/406-.html
ისინდი ცხენოსნური სპორტის სახეობაა. არშავან-არადონით გაყოფილი. ცხენოსნების მოპირდაპირე გუნდებიდან რიგრიგობით გამოდიან ცხენოსნები და ერთიმეორეს ესვრიან პატარა ლამაზად გათლილ ჯოხს (ისინდს); იმის მიხედვით, თუ სად მოარტყამენ (ზურგში, ფეხებში, ცხენს თუ მხედარს) ეწერებათ ქულების სხვადასხვა რაოდენობა. შეჯიბრება გრძელდება მანამდე, ვიდრე ორივე გუნდის თითოეული წევრი არ მიიღებს მონაწილეობას. გამარჯვებულად ის გუნდი ითვლება, რომელიც მეტ ქულას დააგროვებს. სინონიმურად ისინდი ჯირითად და თარჩიად იწოდება, თუმცა ძალიანაც განსხვავდება მათგან. ისინდი ძირითადად იმ ჯოხს ეწოდება რომელსაც ამ თამაშში იყენებენ. იგი თავდაპირველად უნდა ყოფილიყო საბრძოლო შუბი, ლახვარი, მახვილი. დროთა ვითარებაში, საომარი იარაღის განვითარებასთან დაკავშირებით, სათამაშო საგნად ქცეულა. როგორც აბაშური სატყორცნი მახვილი „ლაბაშა“. ისინდი ძველ კოლხურში შუბისა და ლახვრის მნიშვნელობით იხმარებოდა. ისინდუა სამხედრო წრთობის სახეობას წარმოადგენდა. ოსინდე მიკროტოპონიმია, ჰქვია წალენჯიხის რაიონის სოფ. ჯვარის ერთ ზეგანს. თუ რატომ უწოდებენ ამ ადგილს ოსინდეს, ეს დასადგენია; იქნებ ეს ადგილი იყო მიჩენილი ისინდუაში (შუბოსნობაში) ვარჯიშის ადგილად.
1974 წელი, მამანტი კვირტია „კვიმატი“ 2001 წ. გვ123.
ჭარდაკია
ჭარდაკია – ერთგვარი ბალახი, სათამაშო (თამაშობდნენ 24 ჩხირით, ჩხირებს ხელისგულზე დააწყობდნენ და მაღლა აისროდნენ, ერთერთს ნიშანი ჰქონდა გაკეთებული და ვისაც იგი შეხვდებოდა, ჩხირებს მეორე მოთამაშეს უთმობდა.
ალიო ქობალია "მეგრული ლექსიკონი" თბ. 2010წ. გვ.707
თოფურეე - შანქარეე
-ერთგვარი თამაშია, ბალღები უმწიფარ ტყემალს დაჭრიდნენ, სუნელს წაუსვამდნენ, ფოთლებით ამოფენილ პატარა ორმოში ჩაყრიდნენ, ზემოდანაც ფოთლებით დაფარავდნენ, ჯოხებს დაუშენდნენ ძახილით: "თოფურეე, შანქარეე!" და შემდეგ ჭამდნენ "დათაფლულსა და დაშაქრულს."
ალიო ქობალია "მეგრული ლექსიკონი" თბ. 2010წ. გვ.320
ტყაპობა
ტყაპობა– თამაშია ერთგვარი. ახალწელიწადს საღამოს იცოდნენ . ქალვაჟები ოჯახში მივიდოდნენ და ერთმანეთს სიმინდის ცომით თხუპნიდნენ. იმართებოდა მოთხუპნაში ბრძოლა და საქმე იყო გამარჯვებაზე. (ს.მაკალათია)
ოთარ ქაჯაია "მეგრულ–ქართული ლექსიკონი". თ. 2002 წ. ტ.III გვ.43
ჭაკინი
ჭაკინი – ჰოკეის მსგავსი თამაში, თავმოკაუჭებული, ჩილიკან ჯოხი ბურთს სათამაშოდ, ამოთხრილ ორმოზე გადებდნენ პატარა ჯოხებს და დიდჯოხს ესროდნენ, ვისი მოკლე ჯოხი უფრო შორს გაიტყორცნებოდა, ის იყო გამარჯვებული.
ალიო ქობალია "მეგრული ლექსიკონი" თბ. 2010 წ. გვ.706
თარჩია
http://samegrelo.borbonchia.ge/gartobatamashobani/408-.html
ხშირად გაიგონებთ - ამ კაცს თარჩია დაარქვესო, რაც ნიშნავს თავაწყვეტით და არხეინად დადისო. რა არის მაინც თარჩია? ის წარმოადგენს საცხენოსნო სპორტის ერთ სახეობას. სპორტულ თამაშს, რომელიც ხშირად ეწყობოდა სახალხო სეირნობის - ჯარალას დროს. თვითონ სიტყვა თარჩია ნიშნავს იმ ქსოვილს, რომლის შენარჩუნებისათვის თავგამეტებით იბრძვის თამაშის ყველა მონაწილე მხედარი. ეს თამაში ჯერ არავის აუწერია, მაგრამ როგორც ხანდაზმული ცხენოსნები გადმოგვცემენ შემდეგნაირად ტარდებოდა: ჯარალაში (სახალხო სეირნობა, ჯარობა) მონაწილე ცხენოსნები შეთანხმდებოდნენ თარჩიობის მოწყობაში; ერთი მათგანი ანაზდად ააფრიალებდა ცხვირსახოცს, ან საგანგებოდ ამისათვის წამოღებულ ლამაზ, ჭრელ ქსოვილს - ქალაღაიას და ცხენდაცხენ გაქანდებოდა, სხვა ცხენოსნები გამოედევნებოდნენ, რათა მოეტაცათ თარჩია. მოთარჩიე (თარჩიის ჩამტარებელი) ვალდებული იყო წამოწეულისათვის უდაოდ დაენებებინა თარჩია და ახლა ახალ მოთარჩიეს გამოეკიდებოდნენ მხედრები. ყოველი მოთარჩიე ცდილობდა ისეთი დაბრკოლების გადალახვას, რომელიც სხვებს გაუჭირდებოდათ და ამით თარჩიაც მეტხანს შეენარჩუნებინა, რაც საერთო მოწონებას იმსახურებდა; საერთო მოწონება იყო გამარჯვებულის ჯილდო. ერთი ძველი მოთარჩიე ცხენოსანი, დ. ჩხოროწყუს მცხოვრები ჩაქა გოგუა იგონებს: ერთ დროს ისეთი კვარკვანტია (მოქნილი) ცხენი მყავდა, რომ შეეძლო ექვსი საჟენი სიფართის არხზე გადამხტარიყო და მასზე მჯდომი თარჩიას აბა ვის დავანებებდი! შემხვედრია, რომ თარჩიას ტარებისას 7-8 ჯერ გადავახტი საჟენის სიმაღლე მესერის ღობეებს, მდევრებს გზა ავურიე და თარჩია თავისუფლად ავაფრიალე მოსეირეების წინაშე. მათაც ტაში და მოწონების შეძახილები შემაგებეს... ეს იყო მაშინ საამაყო გამარჯვება თამაში. სიტყვა „თარჩიას“ ეტიმოლოგია ცოტა არ იყოს საჭოჭმანოა. თუ კოლხურ-ზანურ ან სიტყვის პირველი ნაწილი „თა“ „თავის“ მნიშვნელობით გავიგებთ. „რჩია“ (ფენა-გადაფენია) თავზე გადასაფენს აღნიშნავს და აზრიანიც იქნება. რადგან მოთარჩიეს თარჩია ხშირად კბილებით უჭირავს (ხელები დაკავებული აქვს აღვირითა და მათრახით) და გაქანებულს ქსოვილი თავზე ეფინა. მაგრამ აქ უნდა აღინიშნოს, რომ ქართულ-ფერეიდნულში არის შემორჩენილი სიტყვა „თაშრიფი“, რაც ძვირფას მანდილს - თავშარფს აღნიშნავს. ამ ორი სიტყვის გარეგნული მსგავსება გვაფიქრებინებს, მათ ერთმანეთისაგან გამომდინარეობას. შესაძლებელია მხედართა მიერ მოტაცების ობიექტი თავდაპირველად ომში გამარჯვების დროშა, ან სხვა რაიმე ძვირფასი ქსოვილი იყო და მაშინ უპირატესობა - „თაშრიფს“ მიეკუთვნება. რადგან შრიფი - სარიფი (არაბ. საპატიო) თავისი მნიშვნელობით ისეთი ძვირფასი თავსაბურია, რომ მისი მატარებელი ქალის ღირსება - პატივისცემას იმით გამოხატავენ. მაგ. ფერეიდნულში „წაიღო თაშრიფი“ ნიშნავს „წაბრძანდა“, „მოიგო თაშრიფი“ – „მობრძანდა“ და სხვ. ვინ უწყის სადაური სად დარჩა და რისი ნაძირკვალია! ასეა თუ ისე, ქართული საცხენოსნო სპორტის ეს საინტერესო სახეობა - თარჩია დავიწყებას არ უნდა მიეცეს.
1974 წელი, მამანტი კვირტია „კვიმატი“ 2001 წ. გვ123-125
ჯარალა
http://samegrelo.borbonchia.ge/gartobatamashobani/409-.html
ჯარი ძველ ქართულში აღნიშნავდა მრავალ კაცს შეკრებილს სალაშქროდ. გინდა დროის გასატარებლად, საზეიმოდ; „ვეფხისტყაოსანში“ ჯარი სალაშქროდ შეკრებილსაც აღნიშნავს და საზეიმოდ შეყრასაც, დიდებულთა მხლებლებსაც. ასე მაგალითად 474-ე სტროფში ვკითხულობთ:
მას მზესა ტანსა ემოსნეს
ნარინჯის ფერნი ქუბანი,
ზურგით უთქმს ჯარი
ხადუმთა დას დასად
უბან უბანი.
ან კიდევ: მიეგება,
მოეგება მხიარული
გულმხურვალსა"
დიდებულთა ჯარისაგან
ზოგნი გვანდა ვითა მთვრალასა.“ (673-ე სტ.)
ძველ კოლხურშიც ჯარი დროის გასატარებლად გასართობად შეკრებილობას აღნიშნავდა. ეს შემონახულია საანდაზო თქმაშიც: „ირი კოც დუდი ვამოწონდასუნი, ჯარი ვეშაყარუდუა“ („ყველა კაცს რომ თავი არ მოსწონდეს, ჯარი არ შეიყრებოდაო“). ჯარალა სწორედ ამ შეკრებილობას აღნიშნავდა. ჯარალა-შეკრებილობა ძველ დროში სისტემატურად იმართებოდა კვირა - უქმე დღეებში, ან დიდ ტრადიციულ დღესასწაულთან დაკავშირებით. „ახალაიაშ ჯარალა“ ქვედა ჩხოროწყუში და „სახვარაში ჯარალა“ სოფ . ოჩხომურში- ნააღდგომევს. „ზიმიში ჯარალა“, ამაღლების კვირაში და ა.შ. ეს „ჯარალები“ და მაშინ სახალხო სეირნობის, მასიური გართობის როლს ასრულებდა და მშრომელთა დასვენების თავისებურ ფორმას წარმოადგენდა. ჯარალა დღეებში მრავალი საინტერესო თამაში ეწყობოდა, როგორიც იყო ლელო ბურთი, ქოთნის მტვრევა, ჭიდაობა-შერკინება, ტომრით მარულა, ლექსაობა-კაფიობა, სხაპუა-ჰარირათი ცხენოსანთა ჯირითი-მორქია, თარჩია, ეხვახვილია თვალახვეულის მიერ ვინმეს ძიება და სხვა. ყოველი ჯარალა ხალხური მომღერლების ტკბილი მელოდიებით იწყებოდა, რომელიც თანდათან დიდ ჯარალაში გადაიზრდებოდა და მთავრდებოდა ცეკვით. აღნიშნული გართობა - თამაშობანი ჩვენს დროში ეგზომ გავრცელებულ ფეხბურთსა და ფრენბურთზე ნაკლები საინტერესო როლი იქნება, თუ მას გეგმაზომიერად აღვადგენთ. ჩვენის აზრით, ეს მასიური სეირნობები შრომასაც უფრო ხალისიანსა და მრავალნაყოფიურს გახდის. იგი ხელს შეუწყობს სოფელში ახალგაზრდობის დამაგრებისა და დასაქმების საქმესაც.
1975 წელი, მამანტი კვირტია „კვიმატი“, 2001 წ., გვ.125-126
მარინა გოლავა. გლოვის ტრადიციები სამეგრელოში
http://samegrelo.borbonchia.ge/presadaistoria/376-.html
ქართველ ხალხს წეს-ჩვეულებათა სახით ბევრი ჯანსაღი და პროგრესული ტრადიცია აქვს. იმ მდიდარ ადათებს შორის, რომლებმაც დროს გაუძლეს, არის ქართველი კაცის ჭირთან და ლხინთან დაკავშირებული ტრადიციები. მათი შინაარსი იცვლებოდა საუკუნეების მანძილზე, იცვლებოდა საზოგადოებრივი ცხოვრების ცვლილებასთან ერთად, მაგრამ ძირითადი ტენდენცია, რომლითაც ქართველებმა თავისთავადობა შეინარჩუნეს - უცვლელი რჩებოდა. გლოვასა და ქორწილთან დაკავშირებული წეს-ჩვეულებანი საქართველოს ყველა კუთხეში მოქმედებს, მათი ფორმები განსხვავებულია, მაგრამ არა იმდენად, რომ არ იგრძნობოდეს ზოგად ქართული შინაარსი. კუთხეში, სადაც ჩვენ ვცხოვრობთ, ჭირი და ლხინი, გლოვა თუ ტირილი განსაკუთრებული იციან. სამეგრელოში აქტიურად იბრძვიან თავიანთი ტრადიციების შენარჩუნებისათვის და ცხოვრობენ საუკუნეების მანძილზე გამოვლილი წეს-ჩვეულებებით. ხანდახან ვფიქრობ, ეს კარგია თუ ცუდი? ჟამთა სვლამ ბევრი რამ შეცვალა ჩვენში, მაგრამ მე, როგორც ამ კუთხის შვილი, ვამართლებ ამ ტრადიციებს და მინდა ბევრი რამ ისე დარჩეს, როგორც დღეს არის. გლოვა, ანუ მიცვალებულის დატირება ცნობილია თითქმის ყველა ხალხის ცხოვრებაში. სამეგრელოში არსებულ ტრადიციებს შორის იგი ერთი-ერთი უძველესია. ძველ კოლხეთში, რომელშიც ტერიტორიულად შედიოდა დღევანდელი სამეგრელო, მიცვალებულის დასაფლავებაზე მოგვითხრობს ძვ.წ III საუკუნის ბერძენი ისტორიკოსი აპოლონიოს როდოსელი. მისი გადმოცემით „ კოლხიდელები მამაკაცის გვამს არც ცეცხლში სწვავენ და არც მიწაში ასაფლავებდნენ, არამედ ხარის ტყავში შეახვევდნენ და ქალაქ გარეთ ხეზე ჩამოკიდებენო“. ძველი ცნობებით, კოლხები მიცვალებულებს თიხის კუბოებში და ქვევრებში სდებდნენ თურმე. იმისათვის რომ მიწასაც თავისი წილი მიეღო, ქალებს კი მიწაში ასაფლავებდნენ. მოქმედებდა თუ არა ანალოგიური წესები სამეგრელოში? ამაზე მწირი ცნობები მოგვეპოვება. ქართული მწერლობის კლასიკოსს, კონსტანტინე გამსახურდიას აღნიშნული წესით „მიცვალებულთა ე.წ. „დაკრძალვა“ აღწერილი აქვს რომანში „მთვარის მოტაცება“, სვანეთში ტარბების მიერ მოკლულ კაც ზვამბაიას დატირებისას. გლოვის წესები სამეგრელოში ყველაზე სრულყოფილად გადმოგვცა მე-17 საუკუნის I ნახევარში საქართველოში მოღვაწე კათოლიკე მისიონერმა არქანჯელო ლამბერტმა, მაგრამ აქ აღწერილია გვიან შუა საუკუნეებში მომქმედი ტრადიციები, თანაც ევროპელის თვალით დანახული და მაში დღეს ბევრი რამ გაზვიადებულიც გვეჩვენება. აქ მოყვანილი წეს-ჩვეულებებიდან რიგი ნიშნები სამეგრელოს ყოფაში დღესაც შემორჩენილა. მაგალითად: ოჯახის წევრის გარდაცვალებას ჭირისუფალი კივილით ამცნობს სოფელს. მიღებულია მიცვალებულის დატირება მოთქმით. მოზარეები ძირითადად ახლო ნათესავები არიან. მოტირალი შეიძლება იყოს უცხოც, რომელსაც მიცვალებულის ოჯახთან განსაკუთრებული ურთიერთობა აკავშირებს. პატივისცემის ნიშნად მოტირალი მოთქმით გამოხატავს თავის თანაგრძნობა და მწუხარებას გარდაცვლილის, ოჯახის, ჭირისუფლის მიმართ. მიცვალებულის დაფასება, რაც მოთქმით ტირილში გამოიხატებოდა, ოდითგანვე განსაკუთრებულ ჩვეულებად ჰქონიათ საქართველოში. ამასთან დაკავშირებით აკაკი წერეთელი გაზეთ „დროებაში“ წერდა: „მოთქმით ტირილს შესხმითი ხასიათი ჰქონდა, თითო-თითოდ მოვიდოდნენ მიცვალებულის ნათესავ-ნაცნობები, ვისაც რა ახსოვდა, ვისაც რა ენახა, სახალხოდ აღიარებდა მკვდრის წინ, მოიხსენიებდნენ მიცვალებულის ვაჟკაცობას, სტუმართმოყვარეობას და ყოველგვარ ქველმოქმედებას. თუმცა ამგვარი შესხმა მკვდარს ვეღარას არგებდა, მაგრამ ჭირისუფლის გულს ასიამოვნებდა და მასთან მაყურებელი ხალხიც იგულისხმებოდა, რომ ოდესმე მათ სიცოცხლეში ნამოქმედარნიც იქნებიან ასევე სახალხოდ მოხსენიებულიო“. მოტირალობა სამეგრელოში ერთგვარი ნიჭია. ასეთი ნიჭისა და უნარის მქონე ქალები განსაკუთრებული ავტორიტეტით სარგებლობდნენ. გლოვა- ტირილის ჩვეულებებში მათი როლი შეუცვლელია. მამაკაცისათვის ხმით ტირილი მიუღებელია, რადგან გულჩვილობას გამოხატავს (და მის ვაჟკაცობას ერთგვარ ჩრდილს აყენებს). ხმით ტირილისას ჭირისუფალთან ერთად უცხოც ხდება ოჯახის წუხილი გამზიარებელი. ტირილი მიცვალებულის პატივსაცემად გრძელდება ერთი კვირის მანძილზე. შემდეგ ახლობლები და ნათესავები დანიშნავენ დაკრძალვის დღეს, უახლოეს ნათესავებთან აგზავნიან ამბის მიმტანს. დასაფლავებაზე ნათესავები ჩამოდიან მხლებლებთან ერთად. ტირილის მოწყობაში, ჩვენი ჩვეულებით, მოყვრები და დამსრენი იღებენ მონაწილეობას. შეძლებისდაგვარად მოაქვთ „გადასაფარი ფული“, ვის რამდენი შეუძლია. ამას გარდა მეზობლები მუქთად ემსახურებიან „ტირილთან“ დაკავშირებული სხვადასხვა საქმის შესრულებაში, როგორიცაა: „ქელეხის მოწყობა, სტუმრების მიღება უცხო სოფლიდან, ქალაქიდან ჩამოსულთა ყურადღება და სხვა. სამეგრელოში არსებული წესით, ტირილში სამარხვო საჭმელებია მიღებული. გლოვის ხანგრძლივობა ჩვენთან განუსაზღვრელია, გააჩნია მიცვალებულის ასაკს, ჭირისუფლის მდგომარეობას. არიან ჭირისუფლები, რომლებიც სიცოცხლის ბოლომდე შავებს ატარებენ. სამეგრელოში მეტად მკაცრი გლოვა იციან. ჭირისუფალი მძიმე შავებს_ - ძაძებს ატარებს. ეს არის ქალებისათვის შავი სატანის კაბა და გრძელი თავსაფარი. კაცებისათვის ასევე სატანის ბლუზა და შავი ნაჭერი-თავწასაკრავი. მთელი წლის მანძილზე ჭირისუფალი სასაფლაოსა და სატირალის გარდა სხვაგან არ წავა. მამაკაცები 40 დღე, ჩვეულებრისამებრ, წვერს ატარებენ. განსაკუთრებით მძიმე შემთხვევაში მთელი წელი წვერი აქვთ მოშვებული. შვილმკვდარი მშობლებისადმი სოფელში ერთგვარ მოწიწებას გამოხატავენ, მას გზას უთმობენ, კრძალვით მოიკითხავენ, ტირილსა და ქელეხში წინ წარიმძღვარებენ. დღევანდელ გლოვის წესებში ბევრი რამ შორეული წარსულის გადმონაშთია, ბევრმაც სახე იცვალა. ფორმები, რომელიც არქანჯელო ლამბერტის თხზულებაშია გადმოცემული, დღეს არ გხვდება, მაგალითად: მოტირალთა დაქირავება,მწუხარების გამოხატვა თავზე ნაცრის წაყრითა და წელზემოთ გაშიშვლებით. შესაძლებელია ლამბერტისა და მოგვიანებით მე-19 საუკუნის რუს მოგზაურთა ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ ნარკვევებში ბევრი რამ შეგნებულად იყოს გადაჭარბებული, რადგანმათ სამეგრელოში ჰქონდათ გარკვეული პოლიტიკურ-სარწმუნოებრივი მიზნები. ამის შედეგი იყო მათი მტკიცებაც, თითქოს ჩამორჩენილი კუთხის გაკულტუროსნება ევროპის დახმარებით ყოფილიყო შესაძლებელი. მეგრული გლოვის წესი ადამიანთა საოცარი თანაგრძნობის, ურთიერთთანადგომის გამოხატულებაა. ჩვენთან, სანამ მიცვალებულს მიწას არ მიაბარებენ, მთელი სოფელი უქმობს.განსაკუთრებულ მწუხარებაში არიან ისინი, რომელთა მკვიდრიც იყო მიცვალებული გვარში. ახლო მეზობელი, მთელი უბანი ცდილობს ხალხის თვალში მოსახვედრი საქმე არ გააკეთოს: არ მოხნას, არ დათესოს, სახლის მშენებლობას არ შეუდგეს. მეგრელი კაცი ამ საქციელით გამოხატავს იმ ტკივილსა და სულიერ ტანჯვას, რომელიც ოჯახის წევრის, ახლობელისა თუ ნათესავის დაღუპვით ეუფლება. ამ ჩვეულებაში რიცხვმცირე ერის შვილის შინაგანი პროტესტია გამოხატული,ვისთვისაც ტრაგედიასთან არის გაიგივებული თითეული ქართველის სიკვდილი. მეგრელ კაცს სწამს, რამდენად მეტ ცრემლს დააღვრევინებს ჭირისუფლებს, იმდენად მეტ ნუგეშს აძლევენ მას, რამდენად მეტი მეგობარი „მიუტირებს“ მას, იმდენად მეტ ნაწილად დაიყოფა მისი მწუხარება და შეუმსუბუქებს მას მაგლოვიარო ტვირთს.
მარინა გოლავა. ისტორიის მასწავლებელი, გაზეთი „კოლხეთის ფარი“, აპრილი, 2001 წ., გვ.4
მიცვალებულთა დაკრძალვის ცერემონიალი ძველ სამეგრელოში.
ძველი გაზეთებიდან
http://samegrelo.borbonchia.ge/tirili/50-..html
ჩვენს წინაპრებს მიცვალებულთა პატივისცემის ძალზე მოსაწონი წესები ჰქონდათ; დაკრძალვის დღეს სატირალში თავს იყრიდნენ მეზობლები და მიცალებულის სისხლით ნათესავები. ნათესავებს სპეციალურად უგზავნიდნენ სერიოზულ კაცს „მაგნაფალს (შემტყობინებელს), დაკრძალვის დღეებად მიღებული იყო სამშაბათი, ხუთშაბათი და შაბათი (ახლა კვირა დღეც არ არის სათაკილო, რაც ძველად არ იყო მიღებული). ჭირის სუფრას მეტად ზომიერად აწყობდნენ - პური (თუ პური არ ჰქონდათ მჭადი), მჟავე, ლობიო, მაკარონი და ღვინო. ეს იყო და ეს. ღვინოს სვამდნენ პატარა ჭიქებით. მეღვინედ გამოჰყოფდნენ დარბაისელ კაცს, რომელსაც ცალ ხელში „ორკოლი“(დოქი) ეჭირა. მეორეში საღვინე ჭიქა და მიყოლებით უსხამდა სუფრის წევრებს, თითოეული მათგანი 3-4 ჭიქას თუ დალევდა. არავითარი დაძალება არ იყო. სატირალში ვერ ნახავდით ისეთ კაცს, ვინც მიცვალებულს არ იცნობდა, ამიტომ არ იყო ხალხმრავლობა, როგორც დღეს არის. გასვენების დღეს მუსიკის ნაცვლად იყო „მოზარუე“, (ზარის მთქმელები“), ისინი ნამდვილად უხდებოდნენ სამგლოვიარო ცერემონიალს, დღევანდელი სატირალი კი, როგორც ამას პატივცემული ვ.სალია აღნიშნავს, მხოლოდ წივილ-კივილით თუ განსხვავდება ქორწილისაგან. ჭირის სუფრაზე თამადას არ ნიშნავდნენ, სატირალში სიმთვრალე უსაშინელეს სირცხვილად ითვლებოდა. ახლა გასვენების დღეს ათასი უკუღმართობა ხდება - ქელეხზე უამრავი ხალხი იყრის თავს, რომელთა უმრავლესობა არც კი იცნობს მიცალებულს, ჭირის სუფრის ხორაგი მხოლოდ იმით განსხვავდებოდა საქორწინო სუფრისაგან, რომ იქ ხორცი არ არის. ზოგიერთი უტიფარი თამადა აცხადებს „მიცვალებულმა 10-15 ჭიქა დაიბარაო“ და მექელეხეებს ღვინოს აძალებს. ბოლო ხანებში ერთს მივაღწიეთ - გასვენების დღეს სასაფლაოდან დაბრუნებამდე საქელეხო სუფრა არ იმართება, მაგრამ მანამდე ერთი კვირის (ზოგჯერ მეტის) განმავლობაში ეწყობა სუფრები, იხარჯება დიდძალი პროდუქცია... ბევრი კარგი და საჭირო დადგენილებაა მიღებული ასეთ უმსგავსობათა აღასკვეთად, მაგრამ შედეგები ჯერ კიდევ უმნიშვნელოა. ბევრს ვლაპარაკობთ წარსულის მავნე გადმონაშთების წინააღმდეგ ბრძოლაზე და ეს საჭიროა, უკუღმართი ჩვეულებები უნდა უარვყოთ, მაგრამ ყველაფერს წინაპრებს ნუ დავაბრალებთ. ბევრ რამეში ისინი მისაბაძი იყვნენ, უნდა მივბაძოთ კიდეც, თუნდაც სამგლოვიარო ცერემონიალის დროს ზომიერების დაცვაში.
გ.ს. შანავა, პენსიონერი ქ. წალენჯიხა, გაზეთი „კომუნიზმის დროშით“
|
