<უკან დაბრუნება

დმანისის რაიონი თავისი ისტორიული წარსულით ქვემო ქართლის ერთერთი უმნიშვნელოვანესი რეგიონია, სადაც გამოვლენილია ისტორიისა და წინარე ისტორიის ყველა პერიოდი. ამაზე მეტყველებს როგორც ისტორიული წყაროები (ქართული და უცხოური), ისე მრავალრიცხოვანი და მრავალფეროვანი არქეოლოგიური მასალა. ამ მხრივ დმანისის რეგიონი უნიკალურია. მიუხედავად იმისა, რომ დმანისის რეგიონი მთელ ქვემო ქართლთან ერთად ხანგრძლივი დროით სხვადასხვა დამპყრობლების (არაბები, თურქ-სელჩუკები, მონღოლები, ირანელები, ოსმალები და სხვ.) ბატონობის ქვეშ იყო, მაინც შეინარჩუნა ქართული ფესვები და მტრისგან განთავისუფლების შემდეგ სწრაფად ხდებოდა ქართული ეკონომიკის, კულტურის აღდგენა-აღორძინება. მეცნიერების, სპეციალისტების მიერ დადგენილია, რომ ქართული კულტურის აკვანი ქვემო ქართლში დაირწა. უძველესი ქართული ქრიტიანული (მათ შორის უძველესი წარწერიანი) ძეგლების სიუხვით და მრავალფეროვნებით განსაკუთრებით გამოირჩევა დმანისის რაიონი. დმანისის რეგიონის (მთელ ქვემო ქართლთან ერთად) სიძლიერეს ბოლო მოუღო თემურ-ლენგის მრავალჯერადმა ამაოხრებელმა შემოსევებმა. ამიტომ XV საუკუნიდან იგი თითქმის მთლიანად განადგურდა. XVI საუკუნიდან მოყოლებული ამ მხარის აღორძინებას შეეცადა ბარათაშვილთა საგვარეულო, მაგრამ XVII-XVIII საუკუნეებში ირანელთა და თურქთა განუწყვეტელმა შემოსევებმა (ამას ლეკთა თარეშიც თან ერთვოდა), უამრავი აქაური მცხოვრები იმსხვერპლა და XVIII საუკუნის ბოლოს დმანისი ფაქტიურად დაცარიელდა. ოდესღაც მჭიდროდ დასახლებული და ეკონომიურად ძლიერი რეგიონი და მისი ცენტრი ქალაქი დმანისი გაპარტახებულ მხარედ იქცა და დაცარიელდა.

http://www.boom.ge/cached.php?id=438930&idx=0&q=დღეისათვის

დმანისის რაიონის ისტორიული ძეგლები (ქვემო ქართლი)

1. ამამლოს თამარის ეკლესია  (XII ს. 41°16′33″N 44°14′45″E)
2. ამამლო (ვარძაგარა, სტელა, ეკლესია, ნაეკლესიარი)
3. ამაღლების (VII-VIII სს.)
4. ნასოფლარ აბულმუგის წყარო (XVIII ს.)
5. ამბარლოს (1032 წ.)
6. ახა - ახის "თეთრი ღვთისმშობელი", ახის ციხე ეკლესიასთან ერთად, ახის ამაღლების ეკლესია,
7. ახის მიდამოები: ბერუაშვილების ეკლესია, ეკლესია იფნარის ამაღლების (რადაბაგნის ხეობა, მდ. შავწყალის მარცხ. ნაპირი), ციხე-ქვაბი (მდ. შავწყალის მარც. ნაპირი), გამოქვაბულები I და II კომპლექსი მდ. შავწყალის მარჯ. ნაპირი,
8. ბახჩალარის (XI ს.)
9. ბოსლების წმ.სამების ეკლესია (XII-XIII სს.)
10. ბრმასოფლის წმინდა გიორგი და მეორე ეკლესიის ნანგრევები
11. ბუჩქების ღვთისმშობლის საყდარი
12. განახლების ამაღლების ეკლესია (6-7 სს.), განახლების წმინდა ელიას ეკლესია (1032 წ.) „ელიაობა” განახლების აღმოსავლეთით ბორცვზე, ეკლესია „აიბანძელი”, პანტელეიმონ მკურნალი“
13. გუგუთი - ნაეკლესიარი
14. განთიადის (ყალამშა X-XI სს.), განთიადის ეკლესია, „სასაფლაოს საყდარი”, სასაფლაოს სტელები, განთიადის ჯვართამაღლება (მე-19 ს.),
15. განთიადის მიდამოები: „ნაგზაური” ეკლესია, „ყვავის საყდარი” (განთიადის დას-ით 2 კმ-ში ეკლესია), ვარდისუბნისკენ, სამანქანო გზის მარჯვენა მხარეს ნაეკლესიარი,
16. გოდაგდაგი ეკლესია
17. გორას წმინდა მარიამი, წმ.გიორგის ეკლესია, აღმოსავლეთით 600 მ-ზე ეკლესია "პანათია".
18. დიდი გომარეთის ეკლესიები (შუა საუკ.) -
    1. გომარეთის პეტრიანთ საყდარი (კუხის ეკლესია - 1014-1022 წწ.)
    2. ლამაზი საყდარი (ერთნავიანი ეკლესია, კოშკი, სასახლე, ბჭე, გალავანი და სხვა ნაგებობანი (XII-XIII სს.), სოფ. დიდი გომარეთი
    3. გომარეთის დანგრეული ეკლესია და შავი საყდარი (ეგრისის კომპლექსი) X-XIII სს.
    4. შავსაყდრების სამი ეკლესია (ნათლისმცემელი, ღვთისმშობელი და წმ.ნიკოლოზი),
    5. გომარეთის წმინდა გიორგის ეკლესია (XIII-XIV სს.) დიდი გომარეთის წმ.გიორგის ეკლესია (კვირიკე),
    6. წვერის წმინდა გიორგის ეკლესია (XI ს.) სოფ.გომარეთი
    7. დიდი გომარეთის ყიფიაანთ საყდარი (XII ს.)
    8. გომარეთის სეიფაანთ საყდარის ეკლესია და (ჭოჭიანში, ”თამარის სამწირველი”) (41°30′40″N 44°08′50″E)
    9. ფიჭვების ხევის საყდარი (VIII-IX სს.)
    10. გომარეთის ბექირაანთ საყდარი (განვითარებული შუა საუკუნეები)
    11. ქვაჯვარა (განვითარებული შუა საუკუნეები)
    12. გომარეთის ყაზლარ ქილის ეკლესია (X-XI სს.)
    13. გომარეთის იოანე ნათლისმცემლის ეკლესია (XVIII ს.)
    14. გომარეთის ჭოჭიანი ეკლესია (X-XI სს.)
    15. პატარა გომარეთის ერთნავიანი ეკლესია (XI ს.),
    16. პატარა გომარეთის ღვთისმშობლის ეკლ. (XI ს.)
    17. გომარეთის შორშილეთის კომპლექსი (ეკლესია და სამრეკლო) გვიანი შუა საუკუნეები
    18. გომარეთის ამაღლების ეკლესია,
    19. დიდი გომარეთის დანგრეული ეკლესია - სიხუაანთ სამება, სიხუაანთ საყდარი (1034 წელი)
    20. დიდი გომარეთის ხიზაანთ საყდარი,
    21. დიდი გომარეთის ურმაანთ ეკლესია - მარიამი,
    22. დიდი გომარეთის ფირაანთ ეკლესია (კუხის წმინდა ღვთისმშობლის ეკლესია),
    23. დიდი გომარეთის სამადაანთ ეკლესია წმ.გიორგი,
    24. დიდი გომარეთის გაბრიელანთ ეკლესია - წმ.გიორგი,
    25. დიდი გომარეთის შიბააშიანთ სტელები - "კვირაცხოველი", კვირაცხოველი (VI-VII სს),
    26. გომარეთის საკრებულოს ტერიტორიაზე ჩათახის ხეობაში ლიპარიტისუბნის - ”ოქროს საყდრები”,
    27. გომარეთის ღვთისმშობლის ეკლესია (განვითარებული შუა საუკუნეები),
    28. გომარეთის წმ.ნიკოლოზის ეკლესია  (X ს.),
    29. ეკლესია სამალავი
19. დიდი დმანისის ეკლესია (X ს.)
20. დმანისის (ბაშკიჩეთის) შუა საუკუნეების ქარვასლა და ეკლესიები (სასაფლაოს ეკლესია, დმანისის ეზოს ეკლესია, ეკლესია და ქარვასლა)
21. დმანისის ნაქალაქარი (VII-XIII სს.), სიონი და სხვ ეკლესიები, ციხე და სხვ დმანისის სიონი, პატარა დმანისის წმინდა მარინეს ეკლესია, სამრეკლო, გალავანი, აბანო და სხვა ნაგებობანი, ნაქალაქარი 1213-1222 წწ, 41°20′11″N 44°20′34″E ,
22. დმანისის წმინდა მარინე, დმანისის წმინდა ღვთისმშობელი (XIX ს.),
23. დმანისის ძირის ეკლესია (გვიანი შუა საუკუნეები)
24. პატარა დმანისის წმინდა ბარბარე, პატარა დმანისის საყდრის ქედის ეკლესია (XIII ს.) სოფ.პატარა დმანისი
25. ნაეკლესიარი დიდი კვირაცხოველი (გვიანი შუა საუკუნეები)
26. დიდი დმანისის პატარა კვირაცხოვლის ეკლესია (გვიანი შუა საუკუნეები)
27. დიდი დმანისის აბულბუგის ეკლესია და აბულბუგის აბანო (გვიანი შუა საუკუნეები)
28. ეგრისის კომპლექსი იხ. გომარეთი
29. ვაკის ეკლესია (ადრე შუა საუკუნეები)
30. ვარდისუბნის მონასტერი (ეკლესია, სატრაპეზო და სხვა ნაგებობანი) შუა სს., სასაფლაოს ეკლესია, ეკლესია მრგავლი (დასავლეთით 600 მ-ზე), ეკლესია შუაჭალა, ეკლესია ჯერმიჭალა.
31. ველისპირის (თოყროყანა, ქეივანბულგასონი) ფორცღლის ეკლესია (ადრე შუა საუკუნეები, სოფ. ველისპირი), ველისპირის წმინდა დემეტრეს ეკლესია (VIII-IX სს.) 41°28′41″N 44°06′18″E, ველისპირის ღვთისმშობელი, ველისპირის წმინდა გიორგის ეკლესია (1888 წ.), ეკლესია "რძის წყარო" დასავლეთით,
32. ზემო ოროზმანის ეკლესია (XII-XVIII სს.) 41°18′24″N 44°11′58″E
33. ზემო ყარაბულახის (X-XI სს). ეკლესია, ისტორიული ხიდი და საყდარი 41°28′41″N 44°06′18″E, ორთაშუა ეგრისი (X ს.)
34. კაკლიანის ღვთის. (XI ს.) ეკლესიები, კაკლიანის ერთნავიანი ეკლესია (XI ს.), კაკლიანის წმ.გიორგის ეკლესია (XII-XIII სს.), ედიშერაანთ საყდარი (XI ს.)
35. კამიშლოს ეკლესია (გვიანი შუა სს.)
36. მამიშლოს დარეჯანის ეკლესია (ადრე შუა სს., სოფ. მამიშლო), მამიშლოს ბირინჯი ქიღმას ეკლესია (VIII-IX სს.) 41°17′51″N 44°16′28″E
37. მამულას ეკლესიები
    1. მამულას ღვთისმშობლის ეკლესია (IX-X სს.) სოფ. მამულა,
    2. მამულას რევაზაშენის ეკლესია (VIII-IX სს.),
    3. მამულას ღვთისმშობლის ეკლესია სასაფლაოზე (განვით. შუა სს.),
    4. მამულას წმ.მარინეს ეკლესია (XII ს.),
    5. პანტიანის ეკლესია (შუა სს.),
    6. პანტიანის ნასოფლარის ეკლესია (გვიანი შუა სს.),
    7. პანტიანის ნასოფლარის ღვთისმშობლის ეკლ. (განვით. შუა სს.),
    8. მამულას ციხესიმაგრე (ადრე შუა სს.)
38. მაშავერას წმ. გიორგი (გვიანი შუა სს.) სოფ. მაშავერა, მაშავერის ეკლესია (გვიანი შუა სს.)
39. მონასტერი "ლამაზი საყდარი" (XIII ს.) დიდი გომარეთის მიდამოებში)
40. მსხალნარის ღვთისმშობელი
41. ორმაშენის ეკლესია (XI ს., სოფ. ორმაშენი), შორშოლეთის ნასოფლარის ეკლესია (გვიანი შუა სს.), სოფ. ორმაშენი
42. ოროზმანის ეკლესია (ქვემო ოროზმანის ეკლესია (IX-X სს.), 41°18′24″N 44°11′58″E)
43. პატარა ურუთის მონასტერი, ოფრეთის გუმბათიანი ტაძარი, ოფრეთის ეკლესია და სხვა ნაგებობანი (შუა სს.) სოფ. ოფრეთი
44. პანტიანის ნამოსახლარი იხ. მამულა
45. პატარა გომარეთის ღვთისმშობლის ეკლესია (იხ. გომარეთი)
46. პეტრიანთ საყდარი (კუხის ეკლესია)
47. რევაზაშენის ეკლესიები, (ზურტაკეტის ველი)
48. საკირეს ბერძნული ეკლესია, ფერიცვალების ეკლესია, წმ.გიორგი, საკირეს ხიდი, საკირეს ყიზილკილისა (წითელი საყდარი, ყიზილ-ქილისის ეკლესია (VIII-IX სს.) 41°15′44″N 44°17′13″E, სოფ. საკირე საკირის წმ.ილიას ეკლესია (XIX ს).
49. სარკინეთის წმ.ბარბარეს ეკლესია, (ლაპიდ.წარწ), ეკლესია - ”შვიდი ძმა”. (შუა სს.), სოფ. სარკინეთი, სარკინეთის წმ.ბასილის ეკლესია (VIII-IX სს.), 41°29′51″N 44°07′35″E, სარკინეთის ამაღლების ეკლესია (VIII-IX სს.), 41°29′53″N 44°07′48″E, სარკინეთის სამების ეკლესია (VII-VIII სს.), სარკინეთის ედიქილისის საყდარი (გვიანი შუა სს.)
50. სარკის წმინდა გიორგი
51. სალამალექის ქარვასლა (XII-XIII სს.), 41°26′55″N 44°00′25″E სოფ. პირველი სალამალექი, სალამალექის გატეხილი საყდარი (განვით. შუა სს.)
52. საფარლოს ეკლესია (VIII-IX სს.) სოფ. საფარლო, საფარლოს ქილისა ბოიწუს ეკლესია (VIII-IX სს.)
53. საფუტკრის კლდეები
54. საჯის ეკლესია (განვ. შუა სს.), 41°26′15″N 44°11′40″E-სოფ. საჯა), საჯის სამი ეკლესია (X-XI სს.), 41°26′18″N 44°11′43″E, საჯის ერთნავიანი ეკლესია (XI ს.)
55. ტნუსის თეკენების საყდარი (გვიანი შუა სს.), სოფ. ტნუსი, ტნუსის მალხაზის საყდარი (X ს) ტნუსის შველის ეკლესია და სამრეკლო (1688 წ.)
56. უკანგორის ეკლესია (გვიანი შუა სს.), უკანგორის ორკარიანი ეკლესია (ადრეული შუა სს.) უკანგორის დამბლუტის ხეობის ეკლესია (გვიანი შუა სს.)
57. ქვემო ყარაბულახის ეკლესიები: ნაეკლესიარი (IX-X სს.) 41°25′56″N 44°08′00″E, წმ.სალომეს ეკლესია (1718 წ.), წმ.გიორგის ეკლესია (1040 წ.)
58. ქვემო ოროზმანის ეკლესია (IX-X სს.), 41°18′24″N 44°11′58″E
59. შახმარლოს ეკლესია (XI ს.), 41°20′28″N 44°08′09″E, სოფ. შახმარლო, შახმარლოს ქოროღლის ეკლესია, გამოქვაბული ადრე შუა სს.
60. შინდილიარის ეკლესია (VII ს., სოფ. შინდილიარი), შინდილიარის ლუკა მახარობლის ეკლესია (ადრე შუა სს.)
61. წვერის წმინდა გიორგი, ქვაჯვარი
62. წმინდა დემეტრეს ეკლესია (X-XIსს.)
63. ყიზილქილისის წითელი საყდარის ნაეკლესიარი (გვიანი შუა სს. - სოფ.ყიზილქილისა)
64. ქვაჯვარი წვერის წმინდა გიორგის და ღვთისმშობლის შობის მამათა მონასტერი
65. ჯავახის სტელები, ჯავახის წმ.გიორგის ეკლესია (გვიანი შუა სს.), სოფ. ჯავახი

დმანისის მუნიციპალიტეტის საკულტო ნაგებობები: https://matsne.gov.ge

ა) ეკლესიები:

1 ამამლო (ვარძაგარა), ეკლესია, სტელა

2 ამამლო (ვარძაგარა), ეკლესია, თამარის

3 ამამლო (ვარძაგარა), ნაეკლესიარი

4 ახა, ეკლესია

5 ახა, ეკლესია „თეთრი ღვთისშობელი”

6 ახა (მიდამოები), ეკლესია ბერუაშვილების

7 ახა (მიდამოები), რადაბაგნის ხეობა, მდ. შავწყალის მარც. ნაპირი ეკლესია იფნარის ამაღლების

8 ახა (მიდამოები), მდ. შავწყალის მარც. ნაპირი ციხე-ქვაბი

9 ახა (მიდამოები), მდ. შავწყალის მარც. ნაპირი ეკლესია

10 ახა (მიდამოები), მდ. შავწყალის მარჯ. ნაპირი გამოქვაბული I კომპლექსი

11 ახა (მიდამოები), მდ. შავწყალის მარჯ. ნაპირი გამოქვაბული II კომპლექსი

12 ბაღჩალარი, ეკლესია

13 ბოსლები, ეკლესია

14 გომარეთი, „ღვთისშობლის”, „კუხის”

15 გომარეთი, ეკლესია „წმინდა გიორგი’’

16 გომარეთი, ეკლესია „ხიზანაანთ კვირაცხოველი”

17 გომარეთი, სტელები „შიბაშიანთ კვირაცხოველი”

18 გომარეთი (მიდამოები), ეკლესია ბოსტნებისხევის (ღვთისშობლის)

19 გომარეთი (მიდამოები), ეგრისი, შავსაყდრები, ეკლესია „ნათლისმცემელი”

20 გომარეთი (მიდამოები), ეგრისი, შავსაყდრები, ეკლესია „ღვთისშობელი”

21 გომარეთი (მიდამოები), ეგრისი, შავსაყდრები, ეკლესია „წმ. ნიკოლოზი”

22 გომარეთი (მიდამოები), კენჭიყარია, ეკლესია „ბუჩქების ღვთისშობელი”

23 გომარეთი (მიდამოები), ტყემლიანი, ნასახლარი ციკლოპური

24 გომარეთი (მიდამოები), ტყემლიანი, ეკლესია

25 გომარეთი (მიდამოები), ტყემლიანი, აფთიაქი

26 გომარეთი (მიდამოები), ტყემლიანი, სტელა ხელის გამოსახულებით

27 გომარეთი (მიდამოები), შოშილეთი, ეკლესია

28 გომარეთი (მიდამოები), შოშილეთი, სამრეკლო

29 გომარეთი, ეკლესია

30 ბოსლები, ეკლესია „სამება”

31 განახლება, აღმოსავლეთით ბორცვზე ეკლესია „ელიაობა”

32 განახლება, აღმოსავლეთით ბორცვზე ეკლესია „აიბანძელი”, პანტელეიმონ მკურნალი“

33 განთიადი, (მიდამოები), „ნაგზაური” ეკლესია

34 განთიადი, (მიდამოები), დას-ით 2 კმ-ში ეკლესია „ყვავის საყდარი”

35 განთიადი, ეკლესია „სასაფლაოს საყდარი”

36 განთიადი, ეკლესია „ჯვართამაღლება”

37 განთიადი, (მიდამოები), ვარდისუბნისკენ, სამანქანო გზის მარჯვენა მხარეს ნაეკლესიარი

38 გოდაგდაგი ეკლესია

39 გორა ეკლესია „წმინდა გიორგი”

40 გორა (მიდ) აღმოსავლეთით 600მ ეკლესია „პანათია’’

41 გუგუთი, ნაეკლესიარი

42 გომარეთი, ეკლესია ბექირაანთი

43 გომარეთი, ეკლესია „პეტრიაანთ საყდარი”

44 გომარეთი, ეკლესია „სიხუაანთ საყდარი”

45 გომარეთი, ეკლესია „ურუმაანთ საყდარი”, ღვთისშობელი

46 გომარეთი, (მიდამოები), შოშილეთი ,ეკლესია

47 გომარეთი, (მიდამოები), ჩათახი მონასტერი “ლამაზი საყდარი”

48 გომარეთი, (მიდამოები), ჩათახი ლიპარიტის უბანი, ეკლესია “ოქროს საყდარი I”

49 გომარეთი, (მიდამოები), ჩათახი ლიპარიტის უბანი, ეკლესია “ოქროს საყდარი II”

50 გომარეთი, (მიდამოები), ჩრდილო-დას. ქვაჯვარა

51 გომარეთი, (მიდამოები), ჩამძვრალა ეკლასია

52 გომარეთი, (მიდამოები), ჭოჭიანის ხეობა ეკლესია “სეიფაანთ საყდარი”

53 გომარეთი, (მიდამოები), ჭოჭიანის ხეობა ეკლესია “ჭოჭიანის საყდარი”

54 დიდი დმანისი, ეკლესია „ღვთისშობელი”

55 დიდი დმანისი (მიდ), აბულმუგი აბანო

56 დიდი დმანისი (მიდ), აბულმუგი სამანქანო გზაზე ეკლესია

57 დიდი დმანისი (მიდ), აბულმუგი ტყეში ეკელესია

58 დიდი დმანისი (მიდ), აბულმუგი წყარო ფურნის

59 დიდი დმანისი (მიდ), ნაეკლესიარი “დიდი კვირაცხოველი”

60 დიდი დმანისი (მიდ), ეკლესია დმანისის ძირს

61 დიდი დმანისი (მიდ), ეკლესია “პატარა კვირაცხოველი”

62 დმანისი, სასაფლაოზე ეკლესია

63 დმანისი, ქალაქის ცენტრში ეკლესია

64 ვაკე, ეკლესია

65 ვარდისუბანი, სასაფლაოზე ეკლესია

66 ვარდისუბანი, (მიდ), დასავლეთით 500 მ-ში, ეკლესია მრგავლი

67 ვარდისუბანი, (მიდ), შუაჭალა, ეკლესია

68 ვარდისუბანი, (მიდ), ჯერმიჭალა, ეკლესია

69 ველისპირი, ეკლესია „ღვთისშობელი”

70 ველისპირი, ეკლესია „წმინდა გიორგი”

71 ველისპირი, ეკლესია „წმ. დემეტრე”

72 ველისპირი, (მიდ,) დასავლეთით ეკლესია „რძის წყარო”

73 ველისპირი, (მიდ), დასავლეთით ადგ. ფორცუღლი, ეკლესია

74 ზემო ოროზმანი, ეკლესია

75 ზემო ოროზმანი, (მიდ), დას-ით ხეობის მარცხენა ფერდზე ნაეკლესიარი

76 ზემო ოროზმანი, (მიდ), დას-ით ხეობის ხერთვისზე, ციკლოპური ნასახლარი, ეკლესია

77 ზემო კარაბულახი, ეკლესია

78 ზემო კარაბულახი, ეკლესია

79 ზემო კარაბულახი, (მიდ), ორთაშუას მეურნეობასთან, ეკლესია

80 იაილა (მიდ), ციხე

81 ირგანჩაი, ნაეკლესიარი, ნასახლარი

82 აზ-კაკლიანი, ეკლესია

83 კაკლიანი, ეკლესია „ედიშერიანთ საყდარი“, „ღვთისშობელი”

84 კაკლიანი, (მიდ), ეკლესია „წვერის წმ. გიორგი”

85 კაკლიანი, (მიდ), ეკლესია „ჭეჭეს საყდარი”

86 კამარლო, (მიდ), ნასოფლარი

87 კამიშლო, ეკლესია

88 კამიშლო, (მიდ), ეკლესია

89 ლენინო, (მიდ), ჩრდ-აღმ-ით ეკლესია „გატეხილი საყდარი”

90 ლოქჭანდარი, ეკლესია

91 მამიშლო, (თაგუთი), ეკლესია I

92 მამიშლო, (თაგუთი), ეკლესია II

93 მამიშლო, (თაგუთი), მიდ. ეკლესია „დარეჯანის”

94 მამულა, ეკლესია „მსხალნარის ღვთისშობელი“

95 მამულა, (მიდ), კაკლიანი, შავწყაროს წყლის მარცხ. ნაპირზე ეკლესია

96 მამულა, (მიდ), კაკლიანი, შავწყაროს წყლის მარცხ. ნაპირზე ეკლესია

97 მამულა, (მიდ), პანტიანი ეკლესია

98 მამულა, (მიდ), პანტიანი ციკლოპური ნამოსახლარი

99 მამულა, (მიდ), პანტიანი, შავწყაროს წყლის მარც ნაპირი გამოქვაბული საფუტკრის კლდეები

100 მამულა, (მიდ), პანტიანი, ციხე

101 მამულა, (მიდ), რევაზაშენი, ეკლესია

102 მამულა, (მიდ), რევაზაშენი, ეკლესია

103 მამულა, (მიდ), ტეტუანთ ჭალა, ეკლესია

104 მამულა, (მიდ), ტეტუანთ ჭალა, ციკლოპური ნამოსახლარი

105 მამულა, (მიდ), ტეტუანთ ჭალა, ციხე და ეკლესია

106 მამულა, (მიდ), ფიჭვების ხევი, ეკლესია

107 მამულა, (მიდ), წვრილმლანჭალა, გამოქვვაბული „თათრი კლდეები”

108 მამულა, (მიდ), ფიჭვების ხევი, ეკლესია „ყიზლარ ქილისა”

109 მაშავერა, ეკლესია „წმინდა გიორგი”

110 მაშავერა, (მიდ), ეკლესია დამბლუტის

111 მაშავერა, (მიდ), ხიდი მდ. დამბლუტზე

112 მაშავერა, (მიდ), კვირაცხ. ქედი, დარბაზი, მართკუთხა ნაგებობა

113 მაშავერა, (მიდ), პატარა ციხის თავი ციხე

114 ორმაშენი, ეკლესია

115 ორმაშენი, ეკლესია

116 პ. გომარეთი ეკლესია „ღვთისშობელი“

117 პატარა დმანისი, აბანო I, II, III

118 პატარა დმანისი, ეკლესია „წმ. ბარბარე“

119 პატარა დმანისი, (მიდ), კოშკი და საბაჟო

120 პატარა დმანისი, (მიდ), თელათახაშენი, ნაეკლესიარი

121 პატარა დმანისი, (მიდ), კვირაცხოველი, ნაეკლესიარი

122 პატარა დმანისი, (მიდ), კოდალა ველები, ნაეკლესიარი

123 პატარა დმანისი, (მიდ), მდ. მაშავერაზე, ხიდის ბურჯები

124 პატარა დმანისი, (მიდ) საყდრისხევი, ეკლესია

125 პატარა დმანისი ნაქალაქარი ეკლესია „დმანისის სიონი”, ეკლესია ზედა უბნის I, ეკლესია ზედა უბნის II, ეკლესია ქვედა უბნის, ეკლესია „წმ მარინე”, კოშკი და სამრეკლო, მავზოლეუმები და სამაროვანი, მედრეს, შიდაციხე, გვირაბი

126 საკირე, ახალ სასაფლაოზე, ეკლესია „წმ. ილია”

127 საკირე, ქვედა სასაფლაოზე, აიანის

128 საკირე, (მიდ), ეკლესია აპალდეიმოსის

129 საკირე, (მიდ), ეკლესია „ყიზილ ქილისა”

130 სალამალეიქი, ციკლოპური ნაგებობა

131 სალამალეიქი, (მიდ), ქარვასლა ფუნდუკი

132 სალამალეიქი, (მიდ), ეკლესია „გატეხილი საყდარი”

133 სარკინეთი, ეკლესია „ამაღლება”

134 სარკინეთი, ეკლესია „შვიდი ძმა”

135 სარკინეთი, ეკლესია „წმ. ბარბარე”

136 სარკინეთი, ეკლესია „წმ. ბასილი”

137 საფარლო, ეკლესია

138 საფარლო, (მიდ), ნას. ლაკლაკაშენი ფინეზაურის ნაპირზე ეკლესია ნამოსახლარი

139 საფარლო, (მიდ) ნას. ლაკლაკაშენი აღმ-ით ტყეში ეკლესია

140 საჯა, ეკლესია I

141 საჯა, ეკლესია II

142 საჯა, ეკლესია III

143 ტნუსი ეკლესია

144 ტნუსი, (მიდ), ეკლესია „მალხაზის საყდარი”

145 ტნუსი, (მიდ), გოლგოთა, ეკლესაი შველის

146 ტნუსი (მიდ) თეკენები, მონასტერი

147 უკანგორი, ეკლესია „ორკარიანი”

148 უკანგორი, (მიდ), კვრინჩხიანი ეკლესია

149 უკანგორი, (მიდ), კვრინჩხიანი ეკლესია

150 ქარიანი, ციხე მუსის

151 ქვემო ოროზმანი, ეკლესია

152 ქვემო ყარაბულახი, ეკლესია „წმინდა გიორგი’’, „სარკე”

153 ქვემო ყარაბულახი, ნაეკლესიარი

154 ქვემო ყარაბულახი, ეკლესია

155 ქვემო ყარაბულახი, (მიდ), ეკლესია სალომესი

156 ქვემო ყარაბულახი, (მიდ), შავწყალა ეკლესი ორბელიანების

157 კიზილქილისა, ეკლესია წითელის

158 კიზილქილისა, ნაეკლესიარი

159 შახმარლო, ეკლესია

160 შახმარლო, ეკლესია

161 შინდლარი, ეკლესია „ქოროღლის გამოქვაბული”

162 შინდლარი, ეკლესია ლუკა მახარობლის

163 შინდლარი, ეკლესია „წმინდა გიორგი”

164 ჯავახი, ეკლესია „სამება”