|
<უკან დაბრუნება
ხირსის სტეფანწმინდის მონასტერი მდებარეობს სიღნაღის რაიონის სოფ.ტიბაანში. ვახუშტი ბატონიშვილის მითითებით: "კვალად ხორნაბუჯის ჩრდილოთ არს ხირსას მონასტერი, რომელი ჰყო ცამეტ მამათაგანმან წმინდა სტეფანემ, დიდ კეთილ-შენი". ხირსის მონასტრის დაარსება უკავშირდება სტეფანეს სახელს, რომელიც VI ს. შუა ხანებში ასურელ მამებთან ერთად მოვიდა საქართველოში ქრისტიანობის გასავრცელებლად და განსამტკიცებლად. მცხეთიდან წამოსვლის შემდეგ მან შეარჩია ცივგომბორის ქედზე ტყით დაფარული პატარა ფერდობი, დასაც დასახლდა და სამონასტრო ცხოვრება დააფუძვნა. გარდაცვალების შემდეგ იგი აქვე დაიკრძალა. ეტიმოლოგიურად თითქმის აუხსნელია ხირსის სახელწოდება. ერთი მოსაზრებით ხირსა უნდა წარმოდგებოდეს სიტყვა "ღირსი"-დან, რომელიც შემდეგ იქცა ხირსად, ხოლო მეორე მოსაზრებით მას სახელწოდება უნდა მიეღო იქვე გამომავალი პატარა მდინარე ხირსიდან. საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის კირიონ II-ის მოსაზრებით კი ამ სახელის მატარებელი გახლდათ ადგილი პალესტინაში და შესაძლოა სირიიდან მოსულ წმინდა მამას მის აღსანიშნავად ეწოდებინა მონასტრისთვის. ხირსის მონასტერი სამისიონერო ცენტრს წარმოადგენდა საუკუნეების მანძილზე. იგი ერთ-ერთი ის სავანე გახლდათ, საიდანაც ქართველი სასულიერო მოღვაწეები ცდილობდნენ ქრისტიანობა შეეტანათ დაღესტნელ ლეკებში. ამ მონასტრის წინამძღვართაგან განსაკუთრებით ცნობილია XVIII ს. მოღვაწე იოანე მანგლელი, გვარად სააკაძე, რომელიც ჩრდილო კავკასიის მთიანეთში სამისიონერო მოღვაწეობას მისდევდა. ხირსის მონასტერი რამდენიმე ნაგებობას მოიცავს. მთავარია სტეფანწმინდის სახელობის ტაძარი, რომელიც ბაზილიკის სახით აუშენებია სტეფანე ხირსელს. IX-X სს. მიჯნაზე, როგორც თავად ტაძრის წარწერა ამბობს, კახეთის ქორეპისკოპოსს კვირიკეს ბრძანებით ბაზილიკა გადაუკეთებიათ გუმბათოვან ტაძრად. შემდეგ იგი არაერთხელ დანგრეულა და აღუდგენიათ (XI ს., XVI ს., XIX ს.). ტაძარი კაპიტალურად შეკეთებულა 1822 წ. ეგზარქოს იონას დროს. მთელი ამ პროცესების შემდეგ ტაძარი ნაგებია ლოდებით აგურებითა და რიყის ქვებით. ტაძარს არ აქვს განსაკუთრებული ჩუქურთმები, თუ არ ჩავთვლით სამხრეთ კედელზე სარკმლის თავზე შესრულებულ არქიტრავს, მის ზემოთ ჩადგმულ აყვავებული ჯვრის რელიეფს ქართული საომთავრული წარწერით ("ქრისტე ადიდე კვირიკე მეფე") და ამავე სარკმლის მარჯვნივ და მარცხნივ ჩადგმულ რელიეფურ ჯვრებს. მარჯვენა ჯვრის მკლავებში ასევე ქართული ასომთავრული წარწერაა შესრულებული: "ქ.ქრისტე ადიდე მეფობა ლეონისი, ამინ. უფალო”. მონასტრის დასავლეთ კედელში ჩადგმულია კიდევ ერთი წარწერიანი ფილა, რომელიც იხსენიებს იმპერატორ ალექსანდრეს დამ ის მხედრობას: "ადიდე ღმერთო იმპერატორი ალექსანდრე პირველი და მხედრობანი მისნი. ამინ. და არხიმანდრიტი ნიკიფორე". ტაძრის ინტერიერში, რამდენიმე ადგილას კედელში ჩადგმულია ჩუქურთმები, რომლებიც ბაზილიკის კუთვნილი უნდა იყოს. ტაძრის დასავლეთით არის მაღალი გალავანი, რომელიც შეუკეთებია კახეთის მეფე ლეონს. იქვე დგას სამსართულიანი სამრეკლო და ორსართულიანი სახლი, რომელშიც ბერები ცხოვრობენ.
ქ.დიღმელაშვილი
დამატებით იხილეთ:
ეპისკოპოსი კირიონი. ღირსი სტეფანე და მის მიერ დაარსებული ხირსის მონასტერი. თბილისი, 1998.
http://www.nplg.gov.ge/frames.php?url=/dlibrary
|
