<უკან დაბრუნება

გალის რაიონის ისტორიული ძეგლები

• გუდავა (IV ს.) წმ. ბარბარეს ეკლესია – VI-VII სს., სოფ. გუდავა St. Barbara’s Church – VI-VII cc., village of Gudava
• ჩხორთოლი (IX-X სს. მიჯნა)
• სოფ. ჩხორთოლის ეკლესია – XIX ს. (კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი) Church – XIX c., village of Chkhortoli (Cultural Heritage Monument)
• მწკელიკარი (X ს.)
• ღუმურიშის ეკლესია (XI ს.)
• ღუმურიშის ეკლესია – XIX ს. (კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი) - Church – XIX c., village of Ghumurishi (Cultural Heritage Monument)
• ნაბაკევის ეკლესია – შუა საუკუნეები, სოფ. ნაბაკევი (Church – Middle Ages, village of Nabakevi)
• საბერიოს ეკლესია (საშარაშიო) – შუა საუკუნეები, სოფ. საბერიო Church (Sasharashio) – Middle Ages, village of Saberio
• ეკლესია (ჩქოტუების) – გვიანი შუა საუკუნეები, სოფ. საბერიო Church (Chkotuebi) – Late Middle Ages, village of Saberio
• თაგილონის არქიტექტურული კომპლექსი – XVII–XIX სს., სოფ. თაგილონი Architectural Complex – XVII-XIX cc., village of Tagiloni
• ჩხორთოლის ეკლესია – შუა საუკუნეები, სოფ. ჩხორთოლი Church – Middle Ages, village of Chkhortoli
• ფშაურის ეკლესია – XIV ს., სოფ. ფშაური Church – XIV c., village of Pshauri
• შეშელეთის ეკლესია – შუა საუკუნეები, სოფ. შეშელეთი Church – Middle Ages, village of Shesheleti
• ფიჩორის ეკლესია – შუა საუკუნეები, სოფ. ფიჩორი Church – Middle Ages, village of Pichori
• წმ. გიორგის ეკლესია – გვიანი შუა საუკუნეები, სოფ. მეგობრობა (St. George’s Church – Late Middle Ages, village of Megobroba)
• (საგერგაიოს) ეკლესია – XI ს., სოფ. ღუმურიში (Sagergaio) Church – XI c., village of Ghumurishi
• ხარების ეკლესია – XIX ს., სოფ. ოქუმი (კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი) Church of the Annunciation – XIX c., village of Okumi (Cultural Heritage Monument)
• წარჩეს ნათლისღების ეკლესია – XIX ს., სოფ. წარჩე (კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი) - Tsarche Epiphany Church – XIX c., village of Tsarche (Cultural Heritage Monument)
• სოფ. ჭუბურხინჯის წმ. გიორგის ეკლესია – XIX ს., (კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლი) St. George’s Church – XIX c., village of Chuburkhinji (Cultural Heritage Monument)
• სოფ. ჭუბურხინჯის ეკლესია – XIX ს., Church – XIX c., village of Chuburkhinji (Before the Russia-Georgia war 1992-1993)
• თაგილონის ეკლესია – შუა საუკუნეები,
• წკელიკარის ეკლესია – განვითარებული შუა საუკუნეები, სოფ. რეჩხი Tskelikari Church – High Middle Ages, village of Rechkhi
• წმ. ბარბარეს ეკლესია – XVIII ს., სოფ. დიხაზურგი St. Barbara’s Church – XVIII c., village of Dikhazurgi
• მთავარანგელოზის ეკლესია „ფიჭერისტე“ – შუა საუკუნეები, სოფ. წარჩე (Church of the Archangel “Phicheriste” – Middle Ages, village of Tsarche)
• ეკლესია – XIX ს., სოფ. მახუნჯია Church – XIX c., village of Makhunjia
• ეკლესია – XX ს., სოფ. რეჩხი Church – XX c., village of Rechkhi
• ეკლესია – XIX ს., სოფ. ცხირი Church – XIX c., village of Tskhiri

გამოყენებული წყარო: ოკუპირებული მემკვიდრეობა - (რელიგიური ნაგებობები ოკუპირებულ აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკასა და ცხინვალის რეგიონში) / მთავარი რედაქტორი: ზ. ვაშაყმაძე, თბილისი / TBILISI, 2021

გალის რაიონის ქრისტიანული არქეოლოგიური ძეგლები // ხვისტანი რ. მასალები საქართველოს ქრისტიანული არქეოლოგიისათვის. - თბ., 2009. - გვ.39-43.

ქრისტიანული ძეგლების კვლევა ჩვენი ქვეყნის ისტორიის პირველი რიგის ამოცანას წარმოადგენს, რადგან ქრისტიანობის გავრცელებამ საქართველოში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა არა მარტო მატერიალური და სულიერი კულტურის ახლებურ განვითარებაში, არამედ საბოლოოდ განსაზღვრა ქრისტიანობას ზიარებული ქართველი ხალხის ბედი, მისი პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული მისწრაფებები და ის დასავლური ორიენტაცია, რომელიც იძლეოდა ცივილიზირებულ სამყაროსთან ინტეგრირების საშუალებას. ქრისტიანობამ უდიდესი როლი შეასრულა საქართველოს მთისა და ბარის მოსახლეობის ერთ მთლიანობად ჩამოყალიბებაში, აგრეთვე ქვეყნის სხვადასხვა კუთხეთა მოსახლეობის დაახლოებასა და ერთიანი საქართველოს შექმნის საქმეში. საქართველოსათვის (ქართლისა და ეგრისისათვის) IV საუკუნე წარმოადგენდა მეტად მნიშვნელოვანი ისტორიული შემობრუნების პერიოდს, რადგან ქრისტიანობის აღიარება იყო ახალი პოლიტიკური, გარკვეული თვალსაზრისით სოციალური და რაც მთავარია, იდეოლოგიური, კულტურული ორიენტაციის ფაქტი. ქრისტიანული მსოფლმხედველობა საფუძვლად დაედო შუა საუკუნეების საქართველოს კულტურასა და ეროვნულ ცნობიერებას. გალის რაიონში არქეოლოგების მიერ წარმოებულ საკვლევაძიებო სამუშაოების შედეგად გაირკვა, რომ ეს ტერიტორია გაჯერებულია ქრისტიანული საკულტო ძეგლებით, რომელთა ქრონოლოგიური დიაპაზონი ადრე შუა საუკუნეების ადრეული ეტაპიდან მოყოლებული, გვიანი შუა საუკუნეების ჩათვლით ეტაპს მოიცავს. 1.არქეოლოგიურად შესწავლილი სხვადასხვა დროს აშენებული ქრისტიანული ხუროთმოძღვრების ცალკეული ძეგლები: გუდავა (IV ს.), 2.ჩხორთოლი (IX-X სს. მიჯნა), 3.ბედია (X-XI სს. მიჯნა), 4.მწკელიკარი (X ს.), 5.ღუმურიში (XI ს.) 6 საშუალებას იძლევა თვალი გავადევნოთ IV-XVII საუკუნეების მხარის მოსახლეობის მატერიალური და სულიერი ცხოვრების ისტორიის რიგ საკითხებს. აღნიშნულ ძეგლებზე მოპოვებულ მასალის ანალიზით ირკვევა, რომ ადრე შუა საუკუნეებში მხარე ცხოველ კულტურულ ურთიერთობაშია ჩაბმული შავიზღვისპირეთის ქვეყნებთან. ძირითადად მასზე გამავალი გზებით შემოდის დასავლეთ საქართველოში ქრისტიანული კულტურა. ადრე შუასაუკუნეები მხარის ტერიტორიაზე ქრისტიანული რელიგიის განმტკიცების პერიოდია, რასაც ასახავს არქეოლოგიური გათხრების შედეგად გამოვლენილი გუდავის ბაპტისტერიუმი (IV X სს.). VIII ს-ის დასასრულს, დასავლეთ საქართველოს გაერთიანების შემდეგ მხარის ტერიტორიაზე შეინიშნება საქართველოს აღმოსავლეთ ოლქებთან და ცენტრთან კიდევ უფრო მჭიდრო კულტურული კავშირი, რომლის თვალსაჩინო მაგალითია IX-X ს-ის მიჯნაზე აშენებული ჩხორთოლის ეკლესია. აღნიშნული ეკლესიის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ იგი ორგანულადაა დაკავშირებული ქართულქრისტიანულ-საკულტო ხუროთმოძღვრების ევოლუციასთან, თვალსაჩინო ადგილს იჭერს ქართული კულტურის, კერძოდ საკულტო არქიტექტურის გავრცელების დასადგენად აღმოსავლეთიდან დასავლეთისაკენ და საქართველოს სხვადასხვა მხარეების კულტურული ერთიანობის კიდევ ერთი დამადასტურებელი მაგალითია. იგი გვიჩვენებს, რომ საქართველოს გაერთიანებამდე მხარეში აშენებენ მოცემული დროის აღმოსავლეთ საქართველოსათვის დამახასიათებელ მხატვრულ მისწრაფებათა გავრცელების მაჩვენებელ საკულტო ნაგებობას, რაც კიდევ ერთი მაგალითია იმისა, რომ საქართველოს პოლიტიკურ ერთიანობას წინ უსწრებდა კულტურული და ეკლესიური ერთიანობა. X-XI სს-ის მიჯნაზე, საქართველოს ეკონომიკური აღმავლობის ხანაში, ბედიაში ბაგრატ III აშენებს ტაძარს და იქ გადმოაქვს გუდაყვის საეპისკოპოსო კათედრა. ამიერიდან ბედია ხდება მხარის რელიგიური და პოლიტიკური ცენტრი. ამავე პერიოდს განეკუთვნება მწკელიკარის ეკლესიის პირველი სამშენებლო ფენა. XI საუკუნის მეორე ნახევარში მხარე გაერთიანებული საქართველოს სამეფო დომენს წარმოადგენს. ამ პერიოდს განეკუთვნება ღუმურიშის ეკლესიის პირველი სამშენებლო ფენა. XIII-XIV სს-ში მხარეში იგრძნობა კულტურულ-ეკონომიკური დაქვეითება, რაც საქართველოში მონღოლთა ბატონობამ გამოიწვია, თუმცა, საქართველოს ცენტრალურ ოლქებთან შედარებით, მხარეში შედარებით ხელსაყრელი პირობები შეიიქმნა ინტენსიური მშენებლობის საწარმოებლად. მიმდინარეობს ეკლესია-მონასტრების შეკეთება-მოხატვა. ამ პერიოდს განეკუთვნებიან ბედიის, ღუმურიშის, ჩხორთოლისა და მწკელიკარის ეკლესიების მეორე სამშენებლო ფენები. აღსანიშნავია, რომ ამ პერიოდის მხარის ეკლესიები სრულიად საქართველოსათვის დამახასიათებელ იმ ხუროთმოძღვრულ კანონებს იმეორებენ, რაც აღებული დროის წინა აზიისა და ბიზანტიის ქრისტიანულ ორბიტაში შემავალ ქვეყნებს ახასიათებთ. XVI ს-ის მეორე ნახევარი მტკივნეული ეტაპი იყო მხარის ისტორიაში. ოსმანთა იმპერიის აგრესიას შედეგად მოჰყვა დასავლეთ საქართველოს პოლიტიკური დაშლა და ეკონომიკური დასუსტება. მხარეში ძნელბედობის ხანაშიც არ შეწყვეტილა კულტურულ აღმშენებლობითი საქმიანობა, რომელიც მართალია მცირე მასშტაბით, მაგრამ მაინც გრძელდება. ამ დროისაა ბედიის მხატვრობის მესამე ფენა, მწკელიკარის ეკლესიის მინაშენი, მოხატულობა და სხვა. ყოველივე ზემოთქმული საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ შუა საუკუნეებში მხარის ქრისტიანული, კულტურის განვითარება ზოგადქართული ქრისტიანული კულტურის სინქრონულად მიედინებოდა და მის ნაწილს წარმოადგენდა.

• აფხაზეთის ისტორიული ძეგლები