8. ქურდოვანიძე თ., ეთერიანი, “თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა”, თბ., 1974.
9. ჩხეიძე რ., მურმანის ტრაგედია, ლიტერატურულ-ფოლკლორული ცდა, “ლომისი”, თბ., 1995.
10. Коккьяра Дж., История фольклористики в Европе, М., 1960.
11. Курдованидзе Т., Указатель сюжетов грузинской народной сказки, “Мерани”.Тб., 2000.
12. Bausinger H., Formen der “Volkpoesie”, Erich Schmidt Verlag, Berlin, 1980.
ტექსტები*
1. ეთერი - გერი
(¹ 18 კახეთი)
აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეყარა ერთფერი! ერთი კაცი იყო და ამ კაცმა სხვა მიიყვანა ცოლი. იმ კაცსა ყვანდა ერთი გერი და, ვინც მიიყვანა, იმასაც ყვანდა ერთი შვილი. მემრე იმ შვილსა სწავლაში ატარებდა ის დედინაცვალი და ის ეთერი, როგორც იცი დედინაცვალის ამბები, ბარათა ყვანდა ძროხის მომვლელად. რამწამ ადგებოდა, მაშინვე იმ გერს ეტყოდა, რო ე ძროხა წაიყვანე. ერთ პატარა ნატეხ პურს მისცემდა და ეტყოდა: შენცა ჭამე, გამვლელსაც აჭამე და აქაც მოიტანეო. მაინც რას იზამდა, ადგებოდა და გამვლელსაც აჭმევდა, გამომვლელსაც და შინც მიიტანდა. მშიერი რჩებოდა. მემრე გააგდო ის ფური. ბებერმა დედაკაცმა დაინახა, ეთერს კვირიტავი ეჭირა, მატყლი და საქმე. ბებრის სახლთან წყალი მიდიოდა. ეთერს ჩაუვარდა კვირისტავი და დაუძახა: დედი, მომაწოდეო. მოდი, შვილო, ძირს ჩამოდი, მკლავი მტკივა და დამიზილეო. ჩავიდა და დაუზილა. ბებერმა ასწავლა: ვირიფერ წყალმა რომ ჩამოიაროს, არ ჩაყო თავიო. შავში არ ჩაყო და ოქროსფერში ჩაყეო. ყველამ ჩამოიარა. ოქროსფერმა რომ ჩამოიარა, ეთერმა მაშინ ჩაყო თავი და ოქროსფერი თმა გაუკეთდა. მემრე შაიხვია თმა. ფური მიაგდო და მივიდა დედინაცვალთან. როცა გამოუჩნდა ბეწვი ოქროს თმისა, დედინაცვალმა ჰკითხა: ეგა რა არიო? შეეშინდა და უამბო: ეგერ, ეგრე, ჩამივარდა ტარი, ბებერმა დამიძახა და იმან მასწავლაო. მემრე დედინაცვალი ადგა და თავისი ქალი გამოიყვანა სკოლიდან და ის გაგზავნა ფურთან. ქალმა ძალად ჩააგდო ტარი და დაუძახა: ჰე, ბებერო, მომაწოდე ტარიო. - ჩამოდიო, როგორც ეთერს უთხრა, იმასაც ეგრე უთხრა, დამზილეო. ჩავიდა და დაუზილა და იმასაც უთხრა: ოქროსფერში არ ჩაყოო. შავში არ ჩაყოო და ვირიფერში ჩაყეო. ვირიფერში ჩაყო და გარშემო შემეერტყო ჭუჭუები რგოლივით. რო მოვიდა, დედი, აი, რა მაქო! დააჭრიან და მოუვა, დააჭრიან და მოუვა. მემრე ისევ ეთერი გააყოლა ძროხას და ის ქალი შინა ყავს. მემრე კარგი დღეობა მოდის და, რაც სოფლებია, იქიდან ხალხი სულ მოდიან ეკლესიაში. დედინაცვალი და ის ქალი წავიდნენ და ეთერს უთხრა, ის ფური უნდა დაკლან, რომელსაც ეთერა დასდევდა. ეთერას უთხრეს: ვარცლი ცრემლით უნდა აავსოო. ეთერი ტირილით იკლავს თავს, როგორ უნდა ავავსოო. ფურმა უთხრა: მე რომ დამკლავენო, წაიღე ჩემი კერძიო და სარდაფში ჩაასხიო. რო დაკლეს და მიაწოდეს კერძი, შვილო, სარდაფში ჩაასხა. ავიდა და ადგა და იმ ბებერს შეეკითხა: რა უნდა გავაკეთოო? აი, შვილო, რა უნდა გააკეთო. მარილიანი წყალი გააკეთე და ვარცლში ჩაასხიო. ფეტვი ქონდა კიდევ ასაკრეფი და ასწავლა: დაუძახე, შვილო, ქათმებსა და აკრიფეო. დაუძახა ქათმებს და აკრიფა, სანამ დედინაცვალი ეკლესიიდან მოვა. ფურმა უთხრა, როცა გაგიჭირდეს, ახადე ორმო და გიშველიო. ახადა ორმო და ამოვიდა ოქროს ცხენი, ოქროს ქოშები და ტანისამოსი. ქოშები ჩაიცო, შეაჯდა ამ ცხენს და მიდის და მიდის. სანამ ის დედინაცვალი მოვა, უნდა მოვიდეს შინ. უნდა ტანსაცმელი ჩაეწყო, რაცა ფურმა უთხრა. ხალხმა გზა უყვეს, როცა მიდიოდა. შეიქნა ქოთქოთობა. გადმოხტა ცხენიდან, დაანთო კელაპტრები ეკლესიაში. მარდად მიდის ცხენით, სანამ დედინაცვალი მოვა. ქოში ჩაუვარდა წყალში და მივიდა შინ. გაიხადა ტანისამოსი და ჩააწყო შიგ. დედინაცვალი და ის ქალიც მივიდნენ... ერთი ხენწიფე იყო და გაატანა ცხენები იმ წყალზედა. და ნაზირ-ვეზირებმა უთხრეს, წყალი არ დალიაო. ძლიერო ხელმწიფეო, იმ წყალში რაღაც გდია ყვითლადა და იმითვის არა სვამენო. მემრე ადგა, წამოიდა ხემწიფე, მივიდა და ამოიღო ქოში. ხემწიფე საქორწილო იყო რა... იმანა თქვა: ვისაც ეს გამოადგება, ის უნდა შავირთოო. ჩამოიარა სოფლებში, შვილო, და მივიდა იმ დედინაცვალთან. დედინაცვალმა ეთერი გოდორში ჩასვა და თავისი ქალი იქ დაიმყოფა, რომ მისცეს ხემწიფეს. შინჯავენ და ის ქოში ზოგს დიდი ადგება, ზოგს - პატარა. დედინაცვალმა თავის ქალს ფეხი წაათალა, ქოში დიდი უნდა, აღარ ადგება, აღარ ადგება. ხემწიფე დაჯდა გოდორზე და ეთერამ დაბლიდან ნემსი ამოყო და უჩხვლიტა. ხემწიფე წამოხტა: ეს რა ამბავიაო. ქალი კი ამოიყვანეს და ქოშიც გამოადგა. მე ეგ უნდა შევირთო, თქვა ხემწიფემ და დანიშნა და წაიყვანა. ძალიან დიდი ქორწილი ქონდა. როცა მეფე-დედოფალმა დაიძინა, ერთი მურმანი შაეჩვია. კარგი იყო ის ქალი. ობლად იყო გაზდილი, მარა კარგი იყო. მურმანმა ეშმაკს უთხრა: ნეტავი ეს ქალი ჩემი გახდესო. ეშმაკმა უთხრა: რას მომცემო? შენი სული მამეო. რასაც ღამესაო ერთად დაიძინებენ, იქო ბუხარი არი და ერთი ჯამი ფეტვი დადგიო ბუხარზე და კბენრად გადაიქცევა. დედოფალი როცა ადგება, თავს შეახლისო... ეგრე იქცა კბენრად და ვერ მააშორეს. მერე ხემწიფემ დაიძახა: ქალი ვის უნდა ეთერი, ქალი ამპარტავანიაო. - მე მინდაო, მეო, - დაიძახა მურმანმა. წაიყვანეს მემრე. ერთს სადმე ციხეში შაიყვანა, რო ცას წვერი უბჯენია, და იქ არი. ცხრა რძალი ყავ და ერთი მული. ისინი ყავ პირისფარეშად. მემრე იმისმა ქმარ, აბესალომმა უთხრა, რომ ეთერიო, რა მიყოო. მურმანმა უთხრა აბესალომს: ეთერი ციხეში არისო, ცას წვერი მიუბჯენიაო და ერთი მული ყავს პირისფარეშიო. ხემწიფის შვილი გახდა ეგეთი ავად, რომ მეტი არ იყოს, ჯავრიდანა. მემრე თავის დას უთხრა: წადი და უთხარი ეთერისაო: წამოველი აპრილ - მაისსაო, ეთერო, ადექი და წამოდი, იქნება მამირჩეს ძმა ისაო. ადგა და მემრე ამოიღო თავის ზითვი, დანა. აბესალომს ენა აღარ ქონდა და ცოცხალი აღარ იყო.
ჩემო მზითვის დანაო,
ჯიბეში ზიხარ განაო,
ამოგიღებ და დაგისვამ
მარჯვენა ძუძუსთანაო.
ამოიღო და დაიკრა გულში. ისინი, ცოლ-ქმარი, დაიხოცნენ და ორივე
დაასაფლავეს.
თავით ვარდი ამოვიდა და ბოლოში წყარო. ვინც მივიდოდა, შესანდობარს სვამდა. მერე მურმანმა ძალად მოიკლა თავი. იმას თავში ძეძვები მოუვიდა.
2. ეთერი - ობოლი (უდედმამო, უდედინაცვლო)
(¹9, ქართლი)
იყო და არა იყო რა, იყვნენ ღარიბი ცოლ-ქმარი. მათ ჰყავდათ მზეთუნახავი ქალი. ამ ქალს ეთერს ეძახდნენ. ეთერს მშობლები ადრე დაეხოცა, დარჩა ობლად. ეთერმა იფიქრა, მე რომ არ დავეხმარო, ვაი თუ ჩემი მშობლების სული ჯოჯოხეთში მოხვდესო. ადგა და ღმერთს შეუთქვა. და ჯდა ქალი შარაგზაზე და გამვლელ-გამომვლელს თავს უხილავს. სწორედ ამ გზაზე, სადაც ეთერი იჯდა ხის ძირასა, ერთი ხელმწიფის შვილი დადიოდა ხშირათ სანადიროთა. ამ ხელმწიფის შვილს ერქო აბესალომი. ეთერმა აბესალომსაც უთხრა: ხელმწიფის შვილი კი ხარ, მაგრამ, რაკი ღვთისთვის ფიცი მიმიცია, შენც უნდა გაგიხილო თავიო. ადგა აბესალომი და კალთაში თავი ჩაუდო. ორივეს დაეძინათ. მანამ ისინი გაიღვიძებდნენ, ქრისტე ღმერთმა ორთავეს გვირგვინები დაადგა თავზე. როცა გაეღვიძათ, ნახეს, რო თავზე გვირგვინები ადგიათ. აბესალომს მოეწონა ეთერი და უთხრა, ცოლად წამომყეო.
წამომყე, ეთერო, სახლში, ძირს ნუ უზიხარ ხესაო,
ადექი, სახლში გამომყე, აქ ნუ იღერებ ყელსაო.
ეთერმა არ დაუჯერა ხემწიფის შვილსა და უთხრა, შენი ცოლი ვერ გავხდებიო.
შენ დიდი ხარ, მდიდრის შვილი, დედ-მამითა ხარ ქებული,
მე ღარიბი გლეხის შვილი, ობლობით ვარ დაჩაგრული.
შენ წადი, ღმერთი გიშველის, დამტოვე წყალწაღებული.
მაგრამ აბესალომი არ მოეშვა. აბესალომს ძაან შეუყვარდა ეთერი. აბესალომი ეთერსა ქვეშ ჭალას ეფიცებოდა, თუ გიღალატეო:
ომში ხმალი მოვიქნიო, ზედ შუაზე გამიწყდესა,
ომში წყალი მოვიკითხო, წყარო იყოს, დამიშრესა,
ომში პური მოვიკითხო, ისიც იქვე გამიწყდესა.
ბოლოს ეთერმაც დაიჯერა აბესალომის ფიცი და წამოყვა ცოლად. აბესალომმა ეთერს შავტარიანი დანა აჩუქა (მაშინ ესეთი წესი იყო). აბესალომს ყავდა ერთი ვეზირი - მურმანი. ამასაც გასწყრომია ღმერთი და ეთერი შეჰყვარებია. ეხლა მურმანს უნდა, ისეთი წამალი იშოვნოს, რომ აბესალომმა ეთერი შეიძულოს და მას დარჩეს. ეშმაკს ეშმაკი გამოუჩნდა დამხმარედ და ასწავლა მურმანსა: ჯამით ფეტვი დადგი კარების ზემოთ. აბესალომი და ეთერი რომ შემოვლენ, აბესალომი თავს შეჰკრავს და ფეტვი ეთერს დაეყრებაო. გაივსება ეთერი კბენარით, ვერ გააცლიან და ეთერი შენ დაგრჩებაო. მართლაც, ესე მოხდა. აბესალომი იძულებული გახდა, ეთერი გამოეყვანა და ხალხში დაიძახა:
ვის გინდათ ქალი ეთერი, მე სანადიროთ მივალო.
რაკი არავის უნდოდა, გამოვიდა მურმანი, დაუჩოქა და შეღაღადა:
უბოძე შენსა მურმანსა,
შენი ერთგული ყმა ვარო.
მოკიდა თუ არა ხელი მურმანმა ეთერს, მაშინვე გასცვივდა კბენარი. აბესალომი ჯავრით ავად გახდა. აღარც ჭამა აგონდებოდა და აღარც – სმა. აბა, ხელმწიფის შვილი იყო, კი არაფერს არ აკლებდნენ! მაგრამ... მოუნდა ეთერის ნახვა. წავიდა და მურმანს შეეკითხა, ეთერი როგორ არიო.
მურმან, მურმან, შენსა მზესა, ეთერი როგორ რამეა?
მურმანმა უპასუხა:
რას კითხულობ, ცათასწორო, ცოლის ქება რა რიგია?
შენ გინახავს ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია,
შიგ მიზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.
ყელ-ყური მძივით სავსე აქვს, მკერდი ჩამოუთოვია,
მკერდის ჩამოთოვნისთვისა, ბაღი აუშენებია.
თავს ადგანან სამი მული, ია-ვარდის კონანია,
სამი მაზლი გვერდით უზის, დალესილი ფრანგულია,
მამამთილი ეზოში წევს, მთელ ხმელეთის პატრონია,
რომ მიხვიდე, არ მიგიღებს, ქალი ამპარტავანია.
აბესალომს ერჩია, ეს სიტყვები სულაც არ გაეგო. ის მაშინვე ძალიან ავად გახდა. უფრო შეწუხდა. თავისი და მარეხი გაგზავნა ეთერთან.
ადე, მარეხო, ვარსკვლავო, ეთერსა კარი უარე,
თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯექ და მართლა უამბე.
თუ არა გკითხოს ამბავი, გამობრუნდი და იარე.
მარეხი წავიდა და მივიდა კოშკში. ეთერს შესჩივლა:
სამი თვე არის, მივლია: მარტი, აპრილი, მაისი.
ფეხშიშველს გადმომივლია მე საბრალოს სამთა ისი.
ადე, ეთერო, წამომყე, შენ მომირჩინე ძმა ისი.
ეთერმა არ დაუჯერა და უთხრა:
ნუ სტყუი, ქალო, ნუ სტყუი, ნუღარ თვალთმაქცობ ენითა,
ღვთისგან დადგმული გვირგვინი ძალით გადიგდო ხელითა.
შენმა მზემა, მისმა მზემა, ვისი ფიციც მიმიცია,
ჩემთვის მძივი, სამკაული, შალიფაში ჩამიწყვია.
მარეხი ცდილობს დაარწმუნოს ეთერი, რომ მურმანი ლაშქრობიდან აღარ დაბრუნდება (მურმანი ამ დროს სალაშქროდ არის წასული):
მურმან ლაშქართ არს წასული, იქიდან არ დაბრუნდება.
შენ ადექი, წამომყევი, ჩემი ძმა კარგად გახდება.
ეთერო, აგიგებ ჩარდახსა მარმარილოსა ქვისასა,
ისე შაგიყვან შინამდი, ფეხი არ სწიო ქვიშასა.
ეთერი წამოჰყვა მარეხს. აბესალომმა იცნო ეთერის ფეხის ხმა და ბრძანა:
- ეთერსა აქ მოსვლისათვის ცხენი უბოძეთ ჩაღარი.*
- ეთერსა ცხენი არ უნდა, მიეცით ქამარ-ხანჯალიო.
უპასუხა ეთერმა. მაგრამ აბესალომმა ეთერის ეს ნათქვამი ვეღარ გაიგონა. ის მოკვდა. ეთერმა ამოიღო ის დანა, აბესალომმა რომ აჩუქა, და თქვა:
აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ თანაო,
ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო.
ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხიანო.
გზის ძირსაც დაგვაღირებენ, გზის თავსაც დაგვმარხიანო.
წყარონი გადმოსკდებიან, შიგ ვერცხლის თასი დიანო.
ამდინარ-ჩამომდინარი სმიან და გვლოცავდიანო:
ეს რა კარგნი დახოცილან, ესევეც ადგებიანო!
ჩვენზეცა მოვლენ იანი, დილის ნიავი შლიანო,
მურმანზეც მოვლენ ეკლები, ვირნი საკორტნად დიანო.
მაგრამ ეს სიტყვები ეშმაკს გაუგია და უთქვამს:
ადგომა წესი არ არის,
სულითაც ცხონდებიანო.
მართლაც, ეთერი და აბესალომი ერთად დამარხეს. ლაშქრიდან რომ მოვიდა მურმანი და ეს ამბავი გაიგო, გაითხარა ეთერისა და აბესალომს შუა საფლავი და დაიმარხა. აბესალომის საფლავზე მართლაც ია და ვარდი ამოვიდა, მურმანზე კი დილა-საღამოს ლეკვები ამოძვრებიან და ყმუიან ხოლმე.
2-ა. ეთერი - ობოლი (უდედმამო, უდედინაცვლო)
(¹28, ფშავი)
იყო ერთი ხელმწიფიშვილი და იმას ერქო ელუსამელი, და იმასა ჰყვანდა ერთი ყმა გვერდით, ეშმაკებთან გაფიცული. სახელი იმისა იყო შერელომა. ის ბატონი ელუსამელი იყო, დიდი ხანი უცოლოდ დადიოდა, უნდა ცოლად შაირთოს ის გლეხის ქალი, რომელიც იმას თვალში მოუვა. მისდიოდა ხმა, რომ ერთ ადგილას ერთი ქალი გლეხისა მეწისქვილეებთან მესაფქვავედ იდგა, სახელად ეთერი. მივიდა ის ელუსამელი და დაინახა ქალი, ერთი სიტყვით, მზეს უდრის, და ჰკითხა ერთს კაცს, ქმრიანი ხომ არ არისო, და იმანაც უთხრა, არაო. წავიდა და დედას უთხრა ელუსამელმა:
ბაღდადს რომ უფლის ყანა დგას, ბრინჯაოს ადგა ნათელი.
ქარის წისქვილებ უბრუნავს, მესაფქვავეთ ჰყავ ეთერი.
ის მომეწონა, დედავო, ის არის ჩემი საფერი.
რა იმისმა დედამ ეთერის ქება გაიგონა შვილისაგანა, გაგზავნა შვილი და უთხრა: წადი, შვილო, და მოიყვანეო. წამოვიდა ელუსამელი და უთხრა ეთერსა:
გადამაყოლე, ეთერო, ეგ შენი კაბის სახელი.
ეთერი:
დამეხსენ, ელუსამელო, არა ვარ შენი საფერი.
შენ დიდი ხარ, დიდებული, დედ - მამითაც ქებული.
მე გლეხი ვარ, გლეხის ქალი, გლეხურად თავდადებული.
შენ რო შენი ჰქნა, წახვიდე, გამწირო წყალწაღებული!
ელუსამელი:
ეთერ, შენს მოღალატესა ზეცით ღმერთიმც გაუწყრება,
მტრისად მოქნეული ხმალი ვადაშიამც გაუტყდება.
იალბუზის მინდორზედა ქარიშხალიმც აუტყდება.
ძალიან მოწყურებულსა წყაროს წყალიმც დაუშრება!
ეთერი:
ამ პურმა და ამ მარილმა, ამ ღვინომა ვაზისამა,
სახნისმა და საკვეთელმა, გაწეულმა ხარისამა,
შენს მეტი ბიჭი არ მინდა... ფიცმა რა ქნას ქალისამა.
ადგა და გაჰყვა ეთერი ელუსამელსა. რა ნახა შერელომამა, რო იმის ბატონს იმისთანა ქალი მოეყვანა, შეშურდა და დაიბარა თავისთან ეშმაკები. მოუვიდნენ შერელომას ეშმაკები და უთხრეს: ძმობილო, რა გინდაო? აბა, ჩემმა ბატონმა ეთერი მოიყვანა და ამისთანა სიკეთე მიყავით, რომ მაგას ააშოროთ და მე დამჩესო. აიღეს ერთი მუჭა ფეტვი, შეულოცეს და მისცეს შერელომას და უთხრეს, რომ როცა ჯარზედ დასხდებიანო, მაშინ მიაყარე და სულ მკბენარათ აჩნდება და დაიწუნებსო. შერელომამაც ისე მოიხმარა ის ფეტვი და გადააჩნდა სულ ის ფეტვი ტილადა. ბევრი ეცადნენ, მაგრამ ვერაფერი უშველეს. ადგა და ამოთქვა ტირილითა ელუსამელმა:
ქალი ვის გინდათ, ეთერი, მე ხელს ავიღებ, წავალო.
შერელომა:
მე მინდა, შერელომასა, შენი ერთგული ყმა ვარო.
მისცა ხელში და წაიყვანა შერელომამა თავის სახლშია. გავიდა რამდენმე ხანი, შეიყარნეს ერთადა სანადირო ტყეში, ჩამოუვარდათ ლაპარაკი და უთხრა ელუსამელმა შერელომასა:
შერელომა, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა ფერია?
შერელომა:
რას იკითხავ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია.
ხო შენც იცი ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია.
შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.
ცხვირი - სტვირი, კბილი - მძივი, ბაგე ხახვის ფურცელია.
კარზედ უდგან ცხრანი მაზლნი, ფხაასხმულნი აფთარნია.
თავით უზის მამამთილი, გველვეშაპის მყლაპავია.
ფეხთით უზის დედამთილი, აბრეშუმის საცერია.
გვერდით უზის თავის მული, ცით ჩამოსულ ვარსკვლავია.
ყელ - ყური მძივით სავსე აქვს, შიგ ურევია გიშერი.
არ შეცდე და არ წახვიდე, თორემ ვეღარას გიშველი!
წამოვიდა გამწარებული შინა და სურვილისაგან ძალიან წუხით შეიქმნა. დედამ ბევრი უარა, ბევრი აწამლა და ვერ გაუგო სატკივრის თავი და თითონ-კი მალავდა, რითაც ავად იყო. უნდოდა, რომ მომკვდარიყო, რაკი იმისი სასურველი სხვისა ცოლი იქნებოდა შეცდომითა და თანეც იმოდენა ფიცს გადავიდა. წავიდა ბოლოს იმისი დედა ერთ ნაქებ მკითხავთან და აკითხვინა. იმ მკითხავმა უთხრა, რომ როცა მიხვალო, ერთი ხორცის ქადა გამოუცხვეო და, მიუტან თუ არაო, მაშინვე კარებს უკან დაიმალევო და ყური დაუგდეთ. მივიდა ბებერი, გამოუცხო ქადა და მოუტანა. თითონ კარებს უკან დაიმალა. როცა შემოსჭრა ქადასა, სთქვა:
ლამაზი ხარ, ქადაო, წვენ გიდგა წურვილივითა,
შაგხვრიტო, გულზედ მეწები, ეთერის სურვილივითა.
დედა:
შვილო, ვისი გკლავს სურვილი, ძილს არ გაძინებს მძინარსა.
წავალ და იმას გიპოვნი, წყალს ჩაუდგები მდინარსა.
ელუსამელი:
ადეგ, უშტარო, დედაო, ეთერსა კარად უარე,
ჯერ-კი ატირდი ბრალადა, მერმე თავ შეამპუარე.
წავიდა ბებერი, მივიდა და მიიჭრა ეთერთანა, ატირდა და უთხრა:
გამამყე, ქალო ეთერო, მზესა იმ შენის ძმისასა!
კარზედ აგიგებ ჩარდახსა, სულ ბროლ - მარილის ქვისასა.
გაგივლებ ყაჭ - აბრეშუმსა, საჩრდილობელსა მზისასა,
გაგიფენ ხალიჩეებსა სულ ფერად - ფერადისებსა.
ზედ შენ გაგავლევ, ეთერო, ფეხი არ დაჰკრა ქვიშასა.
მაინცადამაინც ეთერმა ვერ გაბედა წასვლა და ახლა ბოლოს მული მოუვიდა და უთხრა:
ეთერ, არ გებრალებია, რძალს გეუბნები დობასა,
ერთი ძმა მყვანდა, მიკვდება, ყელში გავივლებ დანასა,
შენ შემოგაყრი ცოდვასა.
ეთერი:
რას ამბობ, შუქურ - ვარსკვლავო, რას ფილოფოზობ ენითა?
განა შენ თვითონ არ იცი, რადღა გინდარის ჩემი თქმა:
ღვთისაგან დადგმულ გვირგვინი გადიგდო თავის ხელითა.
გაისტუმრა ის მულიცა, მაგრამ თითონაც ძალიან ეწადა წასვლა, რომ ცოცხალ ენახა, მაგრამ შერელომა აშინებდა. ამ დროს დაინახეს ინდუეთისაკნ ლაშქარი. ის შერელომა ასისთავი იყო და იქ წასვლა უნდოდა. მივიდა ეთერთანა და უთხრა:
შემიხვიე, ქალო ეთერ, ძუძუ - მკერდსა ბროლისასა,
ხვალე ლაშქარს უნდა გავყვე დიდის ინდუეთისასა.
გადადიან გალავანსა ორღობეთა ფიჩხისათა,
გადადიან, გადაჰყრიან ნამტვრევებსა ლოდისებსა.
ვინც იქ წავა, ვეღარც მოვა, ვაი დედას ბიჭისასა!
ჩაგვიხოცენ ყმაწვილებსა, უჩვევლებსა ომისებსა.
ეთერი:
სამი წელია, შერელომ, არ ვიცი თავის დადება,
მოხვალ და მაშინ შეგიხვევ, მინდა ავ - კარგის გაგება.
შერელომა:
შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით გრილში ბერება.
შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ - ქმართ შეეფერება.
ეთერი:
მაპატივე, შერელომო, ჯერ სხვას მივეც დიდი აღთქმა.
გვიღალატე წამლებითა, ღმერთმა გთხოვოს ჩემი წართმა.
წუთისოფელ დამიმწარე, საბნელოში ვზივარ რათა?
შერელომა ლაშქარში წავიდა თუ არა, ადგა ეთერი და წავიდა ბატონიშვილთან და ბანზედ შეხდა. ჩაუგზავნა კაცი წინანდელს ნაქმრევს და გამაითხოვა კარზედ. მაგრამ საიდამ უნდა გამოვიდეს? მთავარი სული იმ დროს დალია. მაიხედა კიდევ ელუსამელმა და სთქვა:
ვინ თქვა, თუ ეთერ მოვიდა, მზე გორთა დილა მავალი,
ეთერსა აქ მოსვლისადა ცხენი უბოძეთ საღარი,
თან კვიცი გამოუყვანეთ ძუანაღები, მაღალი.
ეთერი:
ეთერსა ცხენი არ უნდა, დანა მიეცით ჯავარი.
შენ ადექ, კარზედ გამოდი, რო ხარ სულამომავალი.
ელუსამელი:
თუ მოხვალ, შინაც შემოდი, მოკლე გაქვს შემოსავალი.
მე კარზედ ვეღარ გამოვალ, სული წავიდა მთავარი.
მიღალატე, ქალო ეთერ, ჭირ ჩემ თავს მივეც მრავალი.
რო მკლავდა შენი სურვილი, ვინ იყო ჩემი წამალი.
ეთერო, დანა დაიეც, ჩემთან შენც დასთმე თავია,
ცოცხალსა შერელომასა მე აქ გერჩიო მკვდარია.
ცალ - ცალკემც დაგვაღირებენ, ერთადამც დაგვმარხვიანო,
ფოთოლთამც მოგვაღირებენ, მიწათამც მოგვაყრიანო.
საფლავზედ ჩვენზე იანი ფოთოლსამც გადაშლიანო.
შერელომაის საფლავზედ ეკალნიმც იქნებიანო,
ნარიმც ამოვა, ეკალი, ვირებიმც მოსძოვდიანო.
ჩვენ თავით ცივი წყარუა, შიგ ვერცხლის თასნი დგიანო,
შამავალ - გამავალ მგზავრნი შენდობას გვეტყოდიანო.
დაუთავებია თუ არა ეს ლექსი, მაშინვე სული დაულევია ბატონიშვილს და ეთერსაც დანა დაუცია გულზედა და თავი მოუკლია. დაუმარხიან ერთადა. ამ დროს ორ ეშმაკს უთქომს:
რა მშვენივრები სვენიან, ისევმაც აღდგებიანო!
აღდგომა წესიმც ნუ არის, სულითამც ცხონდებიანო.
3. ეთერი - არწივის გაზრდილი
(¹13, კახეთი)
იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო შაშვი მგალობელი, ღმერთი ჩვენი მწყალობელი! იყო ერთი უშვილო ცოლ - ქმარი. უშვილოდ გადაგებას აპირებდნენ, რომ ცოლს არ აენიჟა ქმარისათვის: წადი მკითხავთან, აკითხვინე, გაიგე, რა მიზეზით არ გვყავს შვილი, იქნება წამალი იცოდეს რამე, იქნება გვასწავლოს და გვეშველოსო. წავიდა კაცი მკითხავთან და აკითხვინა. მკითხავმა სამი ვაშლი მიჰცა და თანაც დაარიგა: წაიღე ეს ვაშლები. როდესაც მოჰშივდეს, ეგ ორი ვაშლი მიეც შენ ცოლს, შეჭამოს. ერთიც რო მოჰწყურდეს, მაშინ შეჭამოსო და შვილი გეყოლებათო. გზაზედ კაცს მოჰშივდა, ვეღარ გაჰძლო და შეჭამა ორი ვაშლი. მოჰწყურდა წყალი და შეჭამა მესამეცა. ვაშლები შეჭამა თუ არა, კაცს კანჭში ქალი ჩაესახა. მოიჭრა კანჭი კაცმა და გადააგდო გზაზედ. გაიგო სუნზედ ორბმა, მოფრინდა, დაჰყოყინა კანჭს, ჩაჰჭიდა ფრჩხილები და წაიღო თავის ბუდეში, ერთი მაღალი ხის კენწეროზედ. გაჩნდა ქალი, უვლის ორბი, უზიდავს საჭმელს. წავიდოდა ორბი, დაივლიდა მთელ ქვეყანას, მოჰძებნიდა, იპოვიდა, სადაც კარგი საჭმელი იქნებოდა და მოუტანდა ქალსა. ქალი დღით იზრდებოდა. ისეთი ლამაზი იყო, ისეთი ლამაზი, რომ იმაზედ მშვენიერი ამომავალი მზეც აღარ იქნებოდა. იმ ადგილში ერთი ხემწიფის შვილი იყო, სახელათ აბესალომი. იმ ადგილებში, სადაც ხე იდგა, სანადიროდ იარებოდა. შენიშნა ხეზედ ქალი და ჩაუვარდა იმისი სიყვარული გულში. მიდიოდა ყოველდღე ხესთან და ესიყვარულებოდა შორით. აბესალომს ერთი ყმა ჰყვანდა, სახელათ მურმანი. ერთხელ აბესალომმა ყელმოღერებული ეთერი რო დაინახა, ვეღარ გაჰძლო და დაუძახა ეთერს:
ჩამოდი, ეთერო, ძირსა, მანდ რას უზიხარ ხესაო,
ჩამოდი, ცოლად გამომყე, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო!
არაო, უპასუხა ეთერმა, მე შენ ცოლად რას გამოგადგებიო:
მდიდარი ხარ, მდიდრის შვილი, დედ-მამითა ხარ ქებული.
მე ობოლი, ობლის შვილი, კაცის კანჭში ჩასახული.
შარის პირსა ნაგდებიო, ორბის კლანჭით აღებული,
ხის კენწეროს გარდილიო. შენ შენი ჰქნა და წახვიდე,
გამიშვა წყალწაღებული. აბესალომმა ღვთის ფიცი მიჰცა, არ გიღალატებო:
ზევიდამ ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის, ქვეშ აბესალომ უდგება:
ეთერო, შენსა ამ ღალატს ღვთის მეტი ვინ შეუდგება,
ომში ხმალამოღებულსა აბჟარიც ჩამამიწყდება,
წყალი უწყლოსა ალაგსა, ზღვა იყოს, ამამიშრება,
შვიდის წლის გზასა მავალსა საგძალი წამომიწყდება,
მუხლებზე ნადები თოფი უბეშიმც დამიბრუნდება.
დაიჯერა ეთერმაც აბესალომის ფიცი, დაჰთანხმდა ცოლობაზედ. აბესალომმა ნიშნად ფიცს ერთი შავტარიანი დანა მიაყოლა, შეისვა ცხენზედ და წაიყვანა სახლში. მურმანი წინ გაგზავნა თავის და, მარეხთან, და შეუთვალა: ცოლი მომყავს, ოქროს თავმოსნიანი ეთერი, და საქორწილოდ ტანისამოსი მოგვიმზადეო. მიიყვანეს ეთერი შინა, ჩააცვეს ტანისამოსი, დასწერა აბესალომმა წიგნები და კომლზე კაცი დაიბარა თავის სახელმწიფოდამ. გაგზავნა მურმანი გზაზედ, შეჰყრია ეთერის სურვილი და ჰკლავს იმის სურვილი. ვინ არის კაცი ისეთი, რო იმოდენა შეჰძლოს, ეთერი აბესალომს შეაძულოს და მე ჩამიგდოს ხელშიო? ჰფიქრობს თავისთვის მურმანი. შამოხვდება წინ ეშმაკი მურმანს და ჰკითხავს: სად მიდიხარ, ან მანგრე რას დაუღონებიხარო? მურმანმა თავის ამბავი უამბო. ეშმაკმა უთხრა: შორს რად ივლი, წამალს მე გასწავლიო, ისეთ წამალსო, რომ აბესალომმა ეთერი თავის ხელით შენ მოგცესო. წამალს გასწავლი, თუ შენ სულს მამცემო. ოღონდ ეთერი ჩემი გახდეს და სულს როგორ დავზოგავო, უთხრა მურმანმა. მაშ ქაღალდი დამიწერეო, უპასუხა ეშმაკმა, რომ შენს პირს არ გადახვალ და მერე გასწავლი წამალსაო. დაუწერა მურმანმა ქაღალდი და მიჰცა ეშმაკს. ეშმაკმა უთხრა: ჯვარს რო დაიწერენ ეთერი და აბესალომი, ეთერს ჩუმად ერთი მუჭა ფეტვი ხელ-უკუღმა შეაყარე, ეთერს მკბენარი შაეხვევა და, რამდენიც უნდა აცალონ, ვეღარ მოაცლიანო, სანამ შენი ხელი არ მოჰხვდებაო. წავიდა გახარებული ეშმაკი თავის ბუნაგში და სულგაყიდული მურმანი სახლში დაბრუნდა. ჯვარი რო დაიწერეს ეთერმა და აბესალომმა და გამოდიოდნენ ეკლესიიდამ, მურმანმა ქალს ერთი მუჭა ფეტვი შეაყარა, შაეხვია მკბენარი ეთერს, აცლიან, მაგრამ უფრო მეტი ეხვევა. შეჰწუხდა აბესალომი, გამოიყვანა ეთერი ხალხში და საჯაროდ დაიძახა:
ორშაბათს შეყრილ მიჯნურნი სამშაბათს გავიყარენით,
ვისაც რო შაყრა გეწყინა, გავყრილვართ, გაიხარენით!
ვის გინდათ ქალი ეთერი, მე ნადირობას მივალო?
აუსრულდა მურმანს გულისწადილი, გახარებულმა ჩოქით სალამი მიჰცა აბესალომს და შეჰღაღადა:
უბოძე შენსა მურმანსა, შენი ერთგული ყმა ვარო.
აიღო აბესალომმა ეთერი და მიჰცა მურმანს. რაკი მურმანმა ხელი მოშჭიდა, ეთერს მკბენარი მოჰშორდა იმწამსვე, წაიყვანა და დაისვა ცოლად. ეთერის სურვილი ცეცხლად მოედო აბესალომს, შეჰხვდა მურმანს, ვეღარ მოითმინა და ეთერის ამბავი ჰკითხა:
მურმან, მურმან შენსა მზესა, ეთერი როგორ რამეა?
მურმანმა უპასუხა:
რას ჰკითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია.
შენც გინახამს ბროლის ციხე, როგორ ცამდის მაღალია,
შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.
წელი – წვრილი, ბეჭი – ფართე, თეძოს თავი დაბალია,
შუბლი – წვრილი, წარბი – ბრტყელი, საფეთქელი მწყაზარია,
ცხვირი – სტვირი, კბილი – მძივი, ბაგე ხახვის ფურცელია.
ცხრანი მულნი გვერდს უსხედან, ყველა პირის ფარეშია,
დედამთილი უკან უზის, გიშრის დალალის მწვნელია,
ცხრა მაზლი კარებს ადგანან, დალესილი ალმასია,
მამამთილი ერდოზე წევს, გველეშაპის მყლაპავია.
ამის გამგონე აბესალომი ეთერის სიყვარულით უფრო შეჰწუხდა და ავად გახდა. მოინდომა მურმანის დაშორება და ეთერის ისევ ხელში ჩაგდება, დაიბარა მურმანი და უბძანა: წადი, უკვდავების წყალი მომიტანე, ეგები კარგად გავხდეო. მურმანი გულში შეფიქრიანდა, ჩემთან ფარსაგი არ არისო? გამოჰთხოვა ცხრა დღის ვადა აბესალომს და წავიდა ეთერთან გამოსათხოვებლად. ეთერს უთხრა:
ამაღამ კი ჩამიტოლე, ქალო, მკერდსა ბროლისასა.
ქალო, ალგეთში მგზავნიან, პირსა ალგეთის მთისასა,
სურვილისა ქვას ისვრიან, მონატეხის ლოდისასა,
ვაიმე, თავს გაგვიტეხენ, უზარელსა ლომისასა.
ნუ შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა,
წავა, სწორში დაიკვეხებს, ხვევნას ვიყავ მთვარისასა.
ეთერმა უპასუხა:
გავიხდი გამხა - ატლასსა, ჩავიცვამ ბამბა - ბუმბასა,
ავიღებ კოკა - კუტალსა, წყალს შემოვიტან მდინარსა,
არც შევალ შენის ძმისასა, არც შენის მეზობლისასა.
თუ შევალ, ასრე გამოვალ, როგორც და თავის ძმისასა.
ის ღამე მურმანმა ეთერთან გაატარა.
ამაღამდელო ღამეო, ნუმც გათენდები მალეო,
ვეხვევი ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვი ხვალეო!
მეორე დღეს დედას და დას ძალიან შაეხვეწნა მურმანი: გაუფრთხილდით ეთერს, ნიავსა და მზის სხივსაც ნუ მიუშვებთ იმასთანაო. აბესალომი საშინლად ავად გახდა, კვდებოდა, იმისი წამალი აღარსად იყო. გამოვა აბესალომის და მარეხი, წავა სოფელში და ჩივის: ძმა მიკვდება, მიშველეთ რამე, უწამლეთ ჩემ ძმასაო. იქნება ეთერის სურვილი ჰკლავდესო, უთხრეს მარეხს. შეიტანე, დაუწყე ტახტზე ტრედის ფთა, გამტკიცული პური, წითელი ღვინო და ყორნის ფთაო. შეიტანა მარეხმა და ყველა ეს დააწყო ტახტზე. მობრუნდა აბესალომი, აიღო ტრედის ფთა ხელში და უთხრა: ტრედის ფთავ, თეთრი ხარ, მაგრამ ეთერისთანა კი ვერა ხარო! აიღო ახლა გამტკიცული პური და უთხრა: პურო, გამტკიცული ხარ, მაგრამ ეთერის სახისთანა კი ვერა ხარო! აიღო წითელი ღვინო და უთხრა: წითელო ღვინოვ, წითელი ხარ, მაგრამ ეთერის ლოყებივით კი ვერაო! ბოლოს ყორნის ბოლო აიღო და სთქვა: შავი ხარ, შავი, ყორნის ბოლოვ, მაგრამ ეთერის თვალ-წარბისთანა კი - ვერაო. მარეხს უთხრა:
ადე, მარეხო, მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე.
თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯექ და წვრილად უამბე!
წავიდა მარეხი ეთერის მოსაყვანად... ეთერი დედამთილს გამოჰპარვიყო, აბესალომის ავადობა რო გაეგო. შავიდა აბესალომის ბაღში, ერთი ჭანდრის ქვეშ დაჯდა და დაიწყო ტირილი. ბევრი იტირა, დაიღალა და დაეძინა. მოვიდა მარეხი და, რო დაინახა მძინარი ეთერი, დაუძახა:
მე ბანი - ბან დაგეძებდი, შენ ბაღჩის ბოლოს გეძინა,
ოქროსა ღილი გაგეხსნა, ბროლისა მკერდი გეჩინა.
ეგ შენი შავი დალალი მორევისავით გეფინა.
ეთერს მაინც ვერ გააგონა, მეორედ დაჰძახა:
ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა.
გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!
ეს გაზაფხულიც მოვიდა, მარტი, აპრილი, მაისი,
ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.
ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,
ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დაჰცე ქვიშასა!
ისეთს სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,
შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი აბანოურის ხისასა,
წინ საჩრდილობელს მოვიყვან მაღალსა ალვის ხისასა,
ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა,
შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა!
ეთერი გაჰყვა. ნეტავი ჩემის ნახვით კი მოგირჩეს ძმა და როგორ არ წამოვალო. წავიდნენ და მივიდნენ აბესალომის კარსა. ქალმა რო ბანზედ შედგა ფეხი, აბესალომი სულს ებძოდა, იცნო კიდე ეთერის ფეხის ხმა, წამოიწია და დაიძახა:
ეთერი ბანზე შემოდგა, ბანი და კარი შაინძრა.
ბანიდამ ჩამაიხედა, სულში ნათელი ჩამიდგა!
წამწამსა და წამწამ შუა ბაღი გამიშენებია,
ეთერის მობძანებისთვის მადლი მომიხსენებია!
ეთერი ტყვილა გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი.
უფალსა უბრძანებია გზა ვიწრო, მარტოდ სავალი.
მოვიდა მარეხი და ახარა აბესალომს:
ძმაო, მოვიდა ეთერი, თუ თვალებში გაქვს ნათელი!
აბესალომმა უთხრა:
თუ მოვა, აქაც შემოვა, ცოტა აქვს შემოსავალი.
ეთერსა ცხენი არ უნდა, არსად არ არის წამსვლელი.
უპასუხა ეთერმა. ჩავიდა ეთერი. კარებთან რო მივიდა, ყმაწვილი გადაბრუნდა, პირი კედლისაკენა ქნა, მივიდა ეთერი და უთხრა:
შენ ყმაწვილო, ბესიაო, პირი კედელს გიქნიაო,
გადმობრუნდი, გენაცვალე, ჩემი არა ბრალიაო!
გადმობრუნდა აბესალომი და იმ წამს სული დალია. ეთერიც მივიდა და დაეკონა.
აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,
ამოგიღებ და დაგიცემ მარჯვენას* ძუძუსთანაო.
პირი ჩემკენ, ტარი შენკენ, მეც დაგაკვდები თანაო.
ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხვიანო,
გზის ძირსამც დაგვაღირებენ, გზის თავსამც დაგვმარხვიანო,
მიწასამც მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო!
თავს ვარდი ამოსულიყვეს, დილის ნიავი ჰშლიდესო, ზედ მოდიოდნენ ჩიტები,
ბუდობდნენ, ბარტყებს ზრდიდესო, ზედ ნარი ამოსულიყოს,
ვირი საძოვრად ვიდესო. ფეხთითა წყარომც გამოვა, შიგ ოქროს თასი ვიდესო,
ყველა მუშა და მაშვრალი, ყველა ჩვენ დაგვნატრიდესო!
დაჰლევდეს ამვლელ-ჩამვლელი, შენდობას შეუთვლიდესო:
რა კარგნი რამ დახოცილან, ისევამც ადგებიანო!
წამომდგარა ეშმაკი და უთქვამს:
აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო!
აბესალომ და ეთერი
ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი!
მოვიდა მურმანი, ნახა ეთერისა და აბესალომის საფლავი, გაითხარა საფლავი და ისიც იმათ შუაში ჩაწვა. იმაზედ ნარი ამოვიდა, აბესალომზედ და ეთერზედ - ვარდი და ია. გადაიხრებიან ვარდი და ია ერთმანეთის მოსახვევად, მაგრამ ეკალი სდგას და უშლის. მურმანის ფეხთით ლეკვები ამოძვრებიან ხოლმე და დილა-საღამოს ყმუვიან...
ჭირი იქა, ლხინი აქა, ქატო იქა, ფქვილი აქა.
კარგი სიტყვა, კარგი მთქმელი, კარგი ღვინო, კარგი მსმელი!
4. ამბავი აბესალომით იწყება
(¹15, კახეთი)
აბესალომი მეფე იყო. ამან სიზმრით ნახა მშვენიერი ქალი და სახელიც უთხრეს, ეთერი ჰქვიანო. გამოიღვიძა თუ არა, იმ სურათის ხატი ჩაიდო უბეში და მთელი წელიწადი ძებნას შეუდგა. დიდი წვალებისა და ძებნის შემდეგ აბესალომმა იპოვა ეთერი ერთი სოფლის ბოლოს წყლისა პირსა. იმ წყლის პირზე ხუთი-ექვსი ქალი ბატებს აძუებდნენ და ამათ შორის იყო ეთერიც. აბესალომს ელდა ეცა ეთერის სილამაზისაგან და მაშინვე სურათი ამოიღო უბიდგან, დახედა სურათს, ქალსაც შეხედა და მერე ჰკითხა: რა გქვიან სახელათაო. ქალმაც უთხრა, ეთერიო. აბესალომმა სთქვა:
ჰა, ეთერო, ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.
ჰა, ეთერო, ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.
ჰა, ეთერო, ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული!
თქვა ეთერმა:
არცა მინდა ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.
არცა მინდა ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.
არცა მინდა ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული.
თქვა ეთერმა:
შენ დიდი ხარ, დიდებული, დედ - მამითა ხარ ქებული.
შენ შენი ქნა და წახვიდე, გამიშვა წყალწაღებული.
(ჭკვიანი იყო ქალი: ქალწულობა რახან მოეშლებოდა, რაღა გამოვიდოდა!)
თქვა აბესალომმა:
ეთერო, შენსა ღალატსა რა კაცი შეუდგებისო.
ზეიდან ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის (ფიცს აძლევს), ქვეშ აბესალომ დგასაო.
გაჭენებულსა ცხენსა აბჟანდა ჩამოუწყდესო.
ამოღებული მახვილი ვადაში გადაუტყდესო.
ეთერი მიენდო ფიცს. აბესალომმა ჩააცვა, დაახურა და წაიყვანა შინ. ქორწილის თადარიგს შეუდგა. ქალი მეფურად მორთო და დანიშნულ დღეს გადიხადა ქორწილი. აბესალომს ერთი ვეზირი ჰყავდა, სახელათ მურვანი ერქვა. ამან რო ეთერი დაინახა, გულში ცეცხლი მოეკიდა, გაგიჟებული გავარდა გარეთ, ეშმაკს ხელი დაუჭირა და უთხრა: ჩემი სული შენთვის მომიცია, ოღონდ ეთერი ჩემი იყოსო. ეშმაკმა ერთი მუჭა მიწა მისცა. ეს მიწა ეთერს შეაყარეო და ბუგრი დაეხვევაო. მაშინ ხელში რო მოიგდებ, თორმეტი ხელი ტანისამოსი გამოუცვალე და ისევ ის ეთერი იქნებაო. მურვანმა შეაყარა ის მიწა და ეთერს დაეხვია საშინელი ბუგრი. აბესალომი ხელსახოცით მოსწმენდდა ხოლმე სახეს და კოცნიდა, მაგრამ ტილი ისევ ეხვევოდა ხოლმე მთელ სახეზე და ტანზე. ეთერის მულები გაბეზრდნენ. წადგა დიდი და უთხრა აბესალომს: რათ გინდოდა ტილიანი და მატლიანი რო მოგვგვარეო. ქვეყანაზე განა ქალი გაწყვეტილიყო, შენ ვინ დაგრიდებდა ქალსაო. განრისხდა ეს უფროსი მეფის დაი, მოაგლიჯა ეთერს გვირგვინი, გადისროლა კუთხეში და დაიძახა:
ვის გინდათ ქალი ეთერი, ახალთავგვირგვინოსანი?
წადგა მურვანი, წაუჩოქა:
მე მინდა ქალი ეთერი, თუ ბატონი არ მიწყრება.
ეთერი გაატანეს მურვანს და მურვანმა გამოუცვალა თორმეტი ხელი ტანისამოსი და მშვენიერი ეთერი ისევ ისე მშვენობდა. ჯარიანობა ასტყდა. აბესალომმა დაიბარა მურვანი და უთხრა: აბა, უნდა ჯარს გაჰყვეო და თანაც ჰკითხა:
მურვან, მურვან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?
მურვან უთხრა:
რას ჰკითხულობ, ცათ მაღალო, ცოლის ქება აუგია.
შენც ხომ იცი ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია.
შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელიც მოუღერებია.
ყაჭს ართამს და აბრეშუმსა, იგინი ხელთ აუღია.
დედამთილი პირს უკეთებს, მული პირის ფარეშია.
ცხრა მაზლი თავს ახვევია, შელესილი აფხაზია.
მამამთილი კარსა უწევს, გველეშაპის მყლაპავია.
შვიდი წლის სარჩო შიგა აქვს, შეშა და მკვარი ბევრია.
მურვანმა ამის გათავებაც ვერ მოასწრო, რო აბესალომს ელდა ეცა, დამბლათ დაეცა და ლოგინათ ჩავარდა. დიდხანს იტანჯა მეფე და სიკვდილის დღეს რო მიაღწია, დიდ დას დაუძახა და უთხრა: წადი, ეთერს დაუძახე, ნუ მომკლავ იმის უნახავათაო. დიდი და წავიდა და ნახა ეთერი ბაგაში მჯდომიარე და უთხრა:
აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი,
ეთერო, შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.
ეთერმა მიუგო:
რას მოხვალ, რას მოსისინობ ენკენისთვის გველივითა.
თვალი ძერ - ყორეს* მიგიგავს, პირი მომტვრეულ ჭურსა.
მომხადე ოქროს გვირგვინი, წყალ მიე მდინარესა.
შენი ჩიქილა დავხურე შენ გვერდით მწოლიარესა!
აბესალომმა დახედა, რო და ცარიელი მოვიდა. ახლა უნცროს დას შეეხვეწა: შენ გენაცვალე, დაო, ახლა შენ წადი. იქნებ შენ დაგიჯეროსო. უმცროსი და მივიდა და უთხრა ეთერს:
აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი.
ეთერო შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.
ეთერმა ხმა არ გასცა. მერე აბესალომის დამ მოიმდაბლა თავი და უთხრა:
მე პატარა გამომგზავნეს, მოვალ პარკის ცერცვივითა.
გავიხდი ზარი - ზარბაფსა, ჩავიცვამ ბამბაობასა.
ეთერმა კიდევ ხმა არ გასცა და ქალმა იფიქრა, ერთს კიდევ ვეტყვიო.
ხელში დავიჭერ სურასა, ვინაც წინ შემოგეყრება, ეთერო,
ვეტყვი შვილსა და ძმობასა.
ქვეშ მარმარილოს დაგიგებ, ფეხმა არ გიკრას ქვიშასა.
ასრე წადი, ეთერო, ასრე მოდი, როგორც ძმა იყოს დისასა.
ეთერო, შენი ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.
მაშინ ცეცხლი მოეკიდა ეთერს, თავი ვეღარ შეიმაგრა ბოროტისაგან და გამოუდგა. ეთერი დარბაზს შემოდგა, დაძრა ფიცარი - ყავარი!
აბესალომმა სთქვა:
ეთერს აქ გარჯისათვის ცხენი მიართვით ნაღარი*,
უკან რო კვიცი მისდევდეს, გავასქელი და მაღალი.
შემოვიდა ეთერი აბესალომთან და უთხრა ეთერმა:
აბესლომ, ბესიაო, ჯავრი ვისთვის გიქნიაო,
გადმობრუნდი, შემომხდე, ჯავრი მისთვის გიქნიაო.
აბესალომს ხმა ჩაუწყდა და მაშინ გაშტერებულმა ეთერმა წამოიძახა:
აბესალომის დანაო, უბეს მიდევხარ განაო,
ამოიღე და დაიკარ მარჯვენა ძუძუსთანაო!
აბესლომი და ეთერი ერთ დღესაც დაიხოცებიან.
ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,
თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო.
მურვანი რო დაბრუნდა ბრძოლისაგან, ნახა, რომ ეთერი და მეფე ერთად დახოცილან და ერთად ერთ საფლავში დაუმარხავთ, ადგა, თითონაც გაითხარა საფლავი და ცოცხალ-ცოცხალი ჩაწვა იმათ შუა.ახლა დღესაც ამათ საფლავზე მარჯვნივ-მარცხნივ ვარდი ამოდის და უნდათ, რომ ერთმანეთს გადაეხვივნენ, მაგრამ შუაზე ეკალი ამოდის მურვანის საფლავზე და არ უშვებს, რომ ეს ვარდები ერთმანეთს ჩაეკონონ.
ლექსითი ვარიანტებისგან შედგენილი ტექსტი
მაღლა მთაზედა წყარო სდის, ნარინჯი ფერად გადმოდის,
შიგა ზის ქალი ეთერი, მუშკ-ამ[ბ]რის სული ამოზდის.
აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი!
- “ეთერო, დაბლა ჩამოდი, მანდ რას უზიხარ ხესაო,
ჩამოდი, ცოლად გამომყევ, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო”.
- “შენ დიდი ხარ, დიდებული, დიდი დედ - მამით ქებული;
ვარ ობოლი, ობლიშვილი, ობლობისგან დაჩაგრული.
ვაი თუ ბოლოს მიღალატო, გამიშო წყალწაღებული!”
- “ეთერო, შენსა ღალატსა ღვთის მეტი ვინ შეუდგება?
ომში ხმალდახმალ შესულსა ვადაშიც გადაუტყდება
და ცხენსა გამალებულსა უზანგიც ჩამოუწყდება,
წყალი უწყლოსა ალაგსა, წყარონიც ამოუშრება,
შვიდი წლის სავალსა გზაზე საგძალი წამოუწყდება!”
აბესალომ ქორწილი ქნა, დაბძანდა ოქროს ტახტზედა,
საყმო სულ დაიპატიჟა, არ მოვა სათვალავზედა.
- “სად არის ჩემი მურმანი, რომ აქ არ გვიზის ტახტზედა?”
გადიპატიჟეს, დაისვეს ოქროს ხალიჩის პირზედა.
მურმანმა ქალსა შეხედა, ჟრჟოლა მოუვა ტანზედა:
- “ვინ არის კაცი ისეთი, ეს შეაძულოს წამზედა!”
წამოდგა პილწი ეშმაკი იმავ ქართულის თქმაზედა:
- “მურმანო, სული მე მამე, მე შევაძულებ წამზედა”.
აიღო, სული მას მისცა, იმავ ქართულის თქმაზედა.
[ვიცი, რათ ქშინავ, მურმანო, რა ცეცხლიცა გჭირს გულსაო.
ყველაფერს მე მოგიხერხებ, თუ მომცემ დედის სულსაო].
ეთერს ფეტვი შეაყარა, ბირნა* შეზდინდა ტანზედა,
ხამსა და ხამსა უცვლიან, ბირნა ავიდა თავზედა.
ორშაბათ დილა გათენდა, აბესალომ დგას კარზედა,
გამოიყვანა ეთერი, დაისო მუხლის თავზედა:
- “შაფათ შეყრილნი მიჯნურნი ორშაბათ გავიყარენით,
ვისაც რომ შეყრა გეწყინათ, გავყრილვართ, გაიხარენით.
ვის გინდათ ქალი ეთერი, თეთრ ქორივით მწყაზარია?”
მურმანმა ჩოქით სალამი: - “ბატონო ქალი მე მამე,
ჩემზე ერთგული ყმა შენა არა გყავს მთელ თემშია”.
[- “ვის გინდათ ქალი ეთერი, ოქროს თავგვირგვინოსანი?”
- “მურმანს უბოძე ეთერი, შენი ერთგული ყმა არი”].
აიღო, ქალი მას მისცა იმავ ქართულის თქმაზეა.
წაიყვანა და იქ დასვა, სად ბროლის ციხე ცამდეა.
ორი კვირა გამოვიდა, აბესალომ გაბძანდება:
- “რას ამივლი, რას ჩამივლი მაგ თუხარეკის ცხენითა!
შენ თუ ჩემ ფიცს გადაურჩი, ქორწილი ქენი რთველითა.”
- “შე აბესალომ ბატონო, რა წუნი ნახე ჩემშია,
რად გამიწბილე მაყრები უცხოს თემ-ქვეყანაშია,
ზეცით მოსული გვირგვინი გარიე ჩალა-მტვერშია!”
ეთერი:
- “რას ამბობ, ძმაო, რას ამბობ, რა ფილასოფობ ენითა,
ცითგან მოსული გვირგვინი, ვინ აგაცალა ხელითა?
- აქამდე გულით გიყვარდი, ახლა დამიწყე ძულება,
ნეტავი შემატყობინა, ვინ შეგიცვალა გუნება?”
- “მურმან, მურმან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?!”
- “რას კითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია!
შენც გინახამ ბროლის ციხე, როგორ ცამდინ მაღალია.
შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.
ყელი - გრძელი, წელი - წვრილი, თეძოს თავი დაბალია.
შუბლი ბრტყელი, პირი ბადრი, საფერთქელი მწყაზარია.
ყაჭსა ართამს, აბრაშუმსა, იგი ხელით აუგია.
ცხრანი მულნი წინ უსხედან, მისი პირის ფარეშია.
დედამთილი უკან უზის, ოქროს დალალის მწნელია.
ცხრანი მაზლნი კარს უდგანან, დალესილი ალმასია,
მამამთილი ერდოს ადგა, გველეშაპის მყლაპავია,
მაზლისწული ნადირობს და ნადირების მამტანია”.
- “მურმან, წადი სანადიროთ, შველი მოკალ, ჯეირანი!”
მურმანი გულში შეფიქრდა: - “ჩემთან ფარსაგნი არ არი!”
- “ამაღამდელო ღამეო, ნუ გათენდები მალეო!
მახვიე ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვნი ხვალეო!”
- “შემიხვიე, ქალო ეთერ, ძუძუ-მკერდსა ბროლისასა,
ხვალე ლაშქარს უნდა გავყვე, დიდსა ინდუეთისასა.
გადადიან გალავანსა, ორღობეთა ფიჩხისათა,
გადადიან, გადაჰყრიან ნამტვრევებსა ლოდისებსა.
ვინც იქ წავა, ვეღარც მოვა, ვაი დედას ბიჭისასა!
ჩაგვიხოცენ ყმაწვილებსა, უჩვევლებსა ომისებსა”.
- “სამი წელია, შერელომ, არ ვიცი თავის დადება.
მოხვალ და მაშინ შეგიხვევ, მინდა ავ-კარგის გაგება”.
- “შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით გრილში ბერება,
შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ - ქმართ შეეფერება”.
- “მაპატივე, შერელომო, ჯერ სხვას მივეც დიდი აღთქმა.
გვიღალატე წამლებითა, ღმერთმა გთხოვოს ჩემი წართმა.
წუთისოფელ დამიმწარე, საბნელოში ვზივარ რათა?”
- “დილაზე ქვევით მგზავნიან, ჭალასა ილინგთისასა.
ორ კიბესა ჩავლა უნდა, საშიშარსა ლეკისასა,
კოჯორის მთას მოვლა უნდა, მოსარბენსა ორბისასა,
იქ რო ქვას გამოისვრიან, მონაგერსა ლომისასა,
მომარტყმენ, თავს გამიტეხენ, თავს ამ სპილოსა ძვლისასა.
ნურც შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა,
ნურცარა შეხვალ დისასა, ნურცარა მეზობლისასა.
თუ შეხვალ მეზობლისასა, როგორც და იყვეს ძმისასა.
დავაგდებ ჩარდახობასა, ჩამოვალ დარბაზობასა,
გავიხდი ატლასობასა და ჩავიცომ ბამბ[ა]ობასა,
ხელსა მაშრაფას დავიჭერ, ზურგთ ავიკიდებ კოკასა”.
- “მარი, მიდექ, დედამთილო, ნუღარ მთაფლავ ენითაო,
თავ[ს] გვირგვინი შენ მომხადე, სხვას დაადგი ხელითაო”.
- “ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა,
გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!
ეს გაზაფხულიც მოვიდა: მარტი, აპრილი, მაისი.
ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.
[ეთერო, შენის ნახვითა, თუ გამიცოცხლო ძმა ისი].
ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,
ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დასცე ქვიშასა.
ისეთ სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,
შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი, აბანოურის ხისასა,
წინ საჩრდილობელს მოვიყვან, მაღალსა ალვის ხისასა,
[კარზე დაგიდგამ ალვის ხეს, საჩრდილობელსა მზისასა,
ზედ ოქროს შუშას დავკიდამ სასმელად ვარდის წყლისასა],
ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა,
შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა”.
- “ადექი, შუქურ - მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე,
თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, უარ და უარ, უამბე.
რათ არ ნახამ შენ დარბაზსა, თემირხანის აგებულსა,
ქამხა - ატლასს რათ არ ნახამ, ინდუეთით მოტანულსა?
აბესალომ რათ არ ნახამ, შენგნით დამწვარ-დადაგულსა?”
- “არა ვნახამ ჩემსა დარბაზს, თემურხანის აგებულსა,
არცა ქამხა-ატლასს ვნახამ, ინდუეთით მოტანულსა,
არცა აბესალომს ვნახამ, ეშმაკების წაღებულსა!
მარეხ - ქალო, გამეცალე, ნუ შემფიხვლი ენითაო,
თავს აიხადა გვირგვინი, ყმას დახურა ხელითაო.”
ერდოს ეთერი შემოდგა, ფიცარი შეძრა, ყავარი.
- “ეთერი ტყვილათ გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი,
უფალსა უბრძანებია გზაწვრილი, მარტო სავალი.
გარშემო ბევრი მასხედან, ეპისკოპოზი მრავალი.
ეთერსა ცხენი უბოძეთ, გავასქელი და მაღალი,
მას უკან კვიცი მისდევდეს, ტანად დაბალი, საღარი.”
- “ეთერსა ცხენი რათ უნდა, არსად არ არი მავალი...
აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეგვყარა ერთფერი.
ერთგანა დავიხოცებით, ერთგანა დაგვმარხიანო,
გზის თავში დაგვაღირებენ, გზის ძირში დაგვმარხიანო,
მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო.
ფეხზედაც ია ამოვა, დილის ნიავნი შლიანო,
ფეხთითა წყარო გამოვა, შიგ ოქროს თასი დგიანო.
ყველა მუშა და მაშვრალი სულ ჩვენა დაგვნატრიანო,
გამვლელი და გამომვლელი შენდობას გვეტყოდიანო.
ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,
თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო.
შენ, ჩემი მოყვრის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,
ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო”.
[აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ თანაო,
ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო].
ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხიანო,
გზის ძირსაც დაგვაღირებენ, გზის თავსაც დაგვმარხიანო.
წყარონი გადმოსკდენიან, შიგ ვერცხლის თასი დგიანო,
ამდინარ-ჩამომდინარი სმიან და გვლოცავდიანო:
ეს რა კარგნი დახოცილან, ისევეც ადგებიანო!
ჩვენზეცა მოვლენ იანი, დილის ნიავი შლიანო.
მურმანზეც მოვლენ ეკლები, ვირნი საკორტნად დიანო”.
რა მშვენივრები სვენიან, ისევამც აღდგებიანო!
აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო.
3. ეთერი – არწივის გაზრდილი
(¹13, კახეთი)
იყო და არა იყო რა, ღვთის უკეთესი რა იქნებოდა, იყო შაშვი მგალობელი, ღმერთი ჩვენი მწყალობელი! იყო ერთი უშვილო ცოლ-ქმარი. უშვილოდ გადაგებას აპირებდნენ, რომ ცოლს არ აენიჟა ქმარისათვის: წადი მკითხავთან, აკითხვინე, გაიგე, რა მიზეზით არ გვყავს შვილი, იქნება წამალი იცოდეს რამე, იქნება გვასწავლოს და გვეშველოსო. წავიდა კაცი მკითხავთან და აკითხვინა. მკითხავმა სამი ვაშლი მიჰცა და თანაც დაარიგა: წაიღე ეს ვაშლები. როდესაც მოჰშივდეს, ეგ ორი ვაშლი მიეც შენ ცოლს, შეჭამოს. ერთიც რო მოჰწყურდეს, მაშინ შეჭამოსო და შვილი გეყოლებათო. გზაზედ კაცს მოჰშივდა, ვეღარ გაჰძლო და შეჭამა ორი ვაშლი. მოჰწყურდა წყალი და შეჭამა მესამეცა. ვაშლები შეჭამა თუ არა, კაცს კანჭში ქალი ჩაესახა. მოიჭრა კანჭი კაცმა და გადააგდო გზაზედ. გაიგო სუნზედ ორბმა, მოფრინდა, დაჰყოყინა კანჭს, ჩაჰჭიდა ფრჩხილები და წაიღო თავის ბუდეში, ერთი მაღალი ხის კენწეროზედ. გაჩნდა ქალი, უვლის ორბი, უზიდავს საჭმელს. წავიდოდა ორბი, დაივლიდა მთელ ქვეყანას, მოჰძებნიდა, იპოვიდა, სადაც კარგი საჭმელი იქნებოდა და მოუტანდა ქალსა. ქალი დღით იზრდებოდა. ისეთი ლამაზი იყო, ისეთი ლამაზი, რომ იმაზედ მშვენიერი ამომავალი მზეც აღარ იქნებოდა. იმ ადგილში ერთი ხემწიფის შვილი იყო, სახელათ აბესალომი. იმ ადგილებში, სადაც ხე იდგა, სანადიროდ იარებოდა. შენიშნა ხეზედ ქალი და ჩაუვარდა იმისი სიყვარული გულში. მიდიოდა ყოველდღე ხესთან და ესიყვარულებოდა შორით. აბესალომს ერთი ყმა ჰყვანდა, სახელათ მურმანი. ერთხელ აბესალომმა ყელმოღერებული ეთერი რო დაინახა, ვეღარ გაჰძლო და დაუძახა ეთერს:
ჩამოდი, ეთერო, ძირსა, მანდ რას უზიხარ ხესაო,
ჩამოდი, ცოლად გამომყე, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო!
არაო, უპასუხა ეთერმა, მე შენ ცოლად რას გამოგადგებიო:
მდიდარი ხარ, მდიდრის შვილი, დედ-მამითა ხარ ქებული.
მე ობოლი, ობლის შვილი, კაცის კანჭში ჩასახული.
შარის პირსა ნაგდებიო, ორბის კლანჭით აღებული,
ხის კენწეროს გარდილიო. შენ შენი ჰქნა და წახვიდე,
გამიშვა წყალწაღებული. აბესალომმა ღვთის ფიცი მიჰცა, არ გიღალატებო:
ზევიდამ ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის, ქვეშ აბესალომ უდგება:
ეთერო, შენსა ამ ღალატს ღვთის მეტი ვინ შეუდგება,
ომში ხმალამოღებულსა აბჟარიც ჩამამიწყდება,
წყალი უწყლოსა ალაგსა, ზღვა იყოს, ამამიშრება,
შვიდის წლის გზასა მავალსა საგძალი წამომიწყდება,
მუხლებზე ნადები თოფი უბეშიმც დამიბრუნდება.
დაიჯერა ეთერმაც აბესალომის ფიცი, დაჰთანხმდა ცოლობაზედ. აბესალომმა ნიშნად ფიცს ერთი შავტარიანი დანა მიაყოლა, შეისვა ცხენზედ და წაიყვანა სახლში. მურმანი წინ გაგზავნა თავის და, მარეხთან, და შეუთვალა: ცოლი მომყავს, ოქროს თავმოსნიანი ეთერი, და საქორწილოდ ტანისამოსი მოგვიმზადეო. მიიყვანეს ეთერი შინა, ჩააცვეს ტანისამოსი, დასწერა აბესალომმა წიგნები და კომლზე კაცი დაიბარა თავის სახელმწიფოდამ. გაგზავნა მურმანი გზაზედ, შეჰყრია ეთერის სურვილი და ჰკლავს იმის სურვილი. ვინ არის კაცი ისეთი, რო იმოდენა შეჰძლოს, ეთერი აბესალომს შეაძულოს და მე ჩამიგდოს ხელშიო? ჰფიქრობს თავისთვის მურმანი. შამოხვდება წინ ეშმაკი მურმანს და ჰკითხავს: სად მიდიხარ, ან მანგრე რას დაუღონებიხარო? მურმანმა თავის ამბავი უამბო. ეშმაკმა უთხრა: შორს რად ივლი, წამალს მე გასწავლიო, ისეთ წამალსო, რომ აბესალომმა ეთერი თავის ხელით შენ მოგცესო. წამალს გასწავლი, თუ შენ სულს მამცემო. ოღონდ ეთერი ჩემი გახდეს და სულს როგორ დავზოგავო, უთხრა მურმანმა. მაშ ქაღალდი დამიწერეო, უპასუხა ეშმაკმა, რომ შენს პირს არ გადახვალ და მერე გასწავლი წამალსაო. დაუწერა მურმანმა ქაღალდი და მიჰცა ეშმაკს. ეშმაკმა უთხრა: ჯვარს რო დაიწერენ ეთერი და აბესალომი, ეთერს ჩუმად ერთი მუჭა ფეტვი ხელ-უკუღმა შეაყარე, ეთერს მკბენარი შაეხვევა და, რამდენიც უნდა აცალონ, ვეღარ მოაცლიანო, სანამ შენი ხელი არ მოჰხვდებაო. წავიდა გახარებული ეშმაკი თავის ბუნაგში და სულგაყიდული მურმანი სახლში დაბრუნდა. ჯვარი რო დაიწერეს ეთერმა და აბესალომმა და გამოდიოდნენ ეკლესიიდამ, მურმანმა ქალს ერთი მუჭა ფეტვი შეაყარა, შაეხვია მკბენარი ეთერს, აცლიან, მაგრამ უფრო მეტი ეხვევა. შეჰწუხდა აბესალომი, გამოიყვანა ეთერი ხალხში და საჯაროდ დაიძახა:
ორშაბათს შეყრილ მიჯნურნი სამშაბათს გავიყარენით,
ვისაც რო შაყრა გეწყინა, გავყრილვართ, გაიხარენით!
ვის გინდათ ქალი ეთერი, მე ნადირობას მივალო?
აუსრულდა მურმანს გულისწადილი, გახარებულმა ჩოქით სალამი მიჰცა აბესალომს და შეჰღაღადა:
უბოძე შენსა მურმანსა, შენი ერთგული ყმა ვარო.
აიღო აბესალომმა ეთერი და მიჰცა მურმანს. რაკი მურმანმა ხელი მოშჭიდა, ეთერს მკბენარი მოჰშორდა იმწამსვე, წაიყვანა და დაისვა ცოლად. ეთერის სურვილი ცეცხლად მოედო აბესალომს, შეჰხვდა მურმანს, ვეღარ მოითმინა და ეთერის ამბავი ჰკითხა:
მურმან, მურმან შენსა მზესა, ეთერი როგორ რამეა?
მურმანმა უპასუხა:
რას ჰკითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია.
შენც გინახამს ბროლის ციხე, როგორ ცამდის მაღალია,
შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.
წელი – წვრილი, ბეჭი – ფართე, თეძოს თავი დაბალია,
შუბლი – წვრილი, წარბი – ბრტყელი, საფეთქელი მწყაზარია,
ცხვირი – სტვირი, კბილი – მძივი, ბაგე ხახვის ფურცელია.
ცხრანი მულნი გვერდს უსხედან, ყველა პირის ფარეშია,
დედამთილი უკან უზის, გიშრის დალალის მწვნელია,
ცხრა მაზლი კარებს ადგანან, დალესილი ალმასია,
მამამთილი ერდოზე წევს, გველეშაპის მყლაპავია.
ამის გამგონე აბესალომი ეთერის სიყვარულით უფრო შეჰწუხდა და ავად გახდა. მოინდომა მურმანის დაშორება და ეთერის ისევ ხელში ჩაგდება, დაიბარა მურმანი და უბძანა: წადი, უკვდავების წყალი მომიტანე, ეგები კარგად გავხდეო. მურმანი გულში შეფიქრიანდა, ჩემთან ფარსაგი არ არისო? გამოჰთხოვა ცხრა დღის ვადა აბესალომს და წავიდა ეთერთან გამოსათხოვებლად. ეთერს უთხრა:
ამაღამ კი ჩამიტოლე, ქალო, მკერდსა ბროლისასა.
ქალო, ალგეთში მგზავნიან, პირსა ალგეთის მთისასა,
სურვილისა ქვას ისვრიან, მონატეხის ლოდისასა,
ვაიმე, თავს გაგვიტეხენ, უზარელსა ლომისასა.
ნუ შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა,
წავა, სწორში დაიკვეხებს, ხვევნას ვიყავ მთვარისასა.
ეთერმა უპასუხა:
გავიხდი გამხა - ატლასსა, ჩავიცვამ ბამბა - ბუმბასა,
ავიღებ კოკა - კუტალსა, წყალს შემოვიტან მდინარსა,
არც შევალ შენის ძმისასა, არც შენის მეზობლისასა.
თუ შევალ, ასრე გამოვალ, როგორც და თავის ძმისასა.
ის ღამე მურმანმა ეთერთან გაატარა.
ამაღამდელო ღამეო, ნუმც გათენდები მალეო,
ვეხვევი ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვი ხვალეო!
მეორე დღეს დედას და დას ძალიან შაეხვეწნა მურმანი: გაუფრთხილდით ეთერს, ნიავსა და მზის სხივსაც ნუ მიუშვებთ იმასთანაო. აბესალომი საშინლად ავად გახდა, კვდებოდა, იმისი წამალი აღარსად იყო. გამოვა აბესალომის და მარეხი, წავა სოფელში და ჩივის: ძმა მიკვდება, მიშველეთ რამე, უწამლეთ ჩემ ძმასაო. იქნება ეთერის სურვილი ჰკლავდესო, უთხრეს მარეხს. შეიტანე, დაუწყე ტახტზე ტრედის ფთა, გამტკიცული პური, წითელი ღვინო და ყორნის ფთაო. შეიტანა მარეხმა და ყველა ეს დააწყო ტახტზე. მობრუნდა აბესალომი, აიღო ტრედის ფთა ხელში და უთხრა: ტრედის ფთავ, თეთრი ხარ, მაგრამ ეთერისთანა კი ვერა ხარო! აიღო ახლა გამტკიცული პური და უთხრა: პურო, გამტკიცული ხარ, მაგრამ ეთერის სახისთანა კი ვერა ხარო! აიღო წითელი ღვინო და უთხრა: წითელო ღვინოვ, წითელი ხარ, მაგრამ ეთერის ლოყებივით კი ვერაო! ბოლოს ყორნის ბოლო აიღო და სთქვა: შავი ხარ, შავი, ყორნის ბოლოვ, მაგრამ ეთერის თვალ-წარბისთანა კი - ვერაო. მარეხს უთხრა:
ადე, მარეხო, მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე.
თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, დაჯექ და წვრილად უამბე!
წავიდა მარეხი ეთერის მოსაყვანად... ეთერი დედამთილს გამოჰპარვიყო, აბესალომის ავადობა რო გაეგო. შავიდა აბესალომის ბაღში, ერთი ჭანდრის ქვეშ დაჯდა და დაიწყო ტირილი. ბევრი იტირა, დაიღალა და დაეძინა. მოვიდა მარეხი და, რო დაინახა მძინარი ეთერი, დაუძახა:
მე ბანი - ბან დაგეძებდი, შენ ბაღჩის ბოლოს გეძინა,
ოქროსა ღილი გაგეხსნა, ბროლისა მკერდი გეჩინა.
ეგ შენი შავი დალალი მორევისავით გეფინა.
ეთერს მაინც ვერ გააგონა, მეორედ დაჰძახა:
ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა.
გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!
ეს გაზაფხულიც მოვიდა, მარტი, აპრილი, მაისი,
ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.
ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,
ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დაჰცე ქვიშასა!
ისეთს სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,
შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი აბანოურის ხისასა,
წინ საჩრდილობელს მოვიყვან მაღალსა ალვის ხისასა,
ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა,
შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა!
ეთერი გაჰყვა. ნეტავი ჩემის ნახვით კი მოგირჩეს ძმა და როგორ არ წამოვალო. წავიდნენ და მივიდნენ აბესალომის კარსა. ქალმა რო ბანზედ შედგა ფეხი, აბესალომი სულს ებძოდა, იცნო კიდე ეთერის ფეხის ხმა, წამოიწია და დაიძახა:
ეთერი ბანზე შემოდგა, ბანი და კარი შაინძრა.
ბანიდამ ჩამაიხედა, სულში ნათელი ჩამიდგა!
წამწამსა და წამწამ შუა ბაღი გამიშენებია,
ეთერის მობძანებისთვის მადლი მომიხსენებია!
ეთერი ტყვილა გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი.
უფალსა უბრძანებია გზა ვიწრო, მარტოდ სავალი.
მოვიდა მარეხი და ახარა აბესალომს:
ძმაო, მოვიდა ეთერი, თუ თვალებში გაქვს ნათელი!
აბესალომმა უთხრა:
თუ მოვა, აქაც შემოვა, ცოტა აქვს შემოსავალი.
ეთერსა ცხენი არ უნდა, არსად არ არის წამსვლელი.
უპასუხა ეთერმა. ჩავიდა ეთერი. კარებთან რო მივიდა, ყმაწვილი გადაბრუნდა, პირი კედლისაკენა ქნა, მივიდა ეთერი და უთხრა:
შენ ყმაწვილო, ბესიაო, პირი კედელს გიქნიაო,
გადმობრუნდი, გენაცვალე, ჩემი არა ბრალიაო!
გადმობრუნდა აბესალომი და იმ წამს სული დალია. ეთერიც მივიდა და დაეკონა.
აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,
ამოგიღებ და დაგიცემ მარჯვენას* ძუძუსთანაო.
პირი ჩემკენ, ტარი შენკენ, მეც დაგაკვდები თანაო.
ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხვიანო,
გზის ძირსამც დაგვაღირებენ, გზის თავსამც დაგვმარხვიანო,
მიწასამც მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო!
თავს ვარდი ამოსულიყვეს, დილის ნიავი ჰშლიდესო, ზედ მოდიოდნენ ჩიტები,
ბუდობდნენ, ბარტყებს ზრდიდესო, ზედ ნარი ამოსულიყოს,
ვირი საძოვრად ვიდესო. ფეხთითა წყარომც გამოვა, შიგ ოქროს თასი ვიდესო,
ყველა მუშა და მაშვრალი, ყველა ჩვენ დაგვნატრიდესო!
დაჰლევდეს ამვლელ-ჩამვლელი, შენდობას შეუთვლიდესო:
რა კარგნი რამ დახოცილან, ისევამც ადგებიანო!
წამომდგარა ეშმაკი და უთქვამს:
აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო!
აბესალომ და ეთერი
ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი!
მოვიდა მურმანი, ნახა ეთერისა და აბესალომის საფლავი, გაითხარა საფლავი და ისიც იმათ შუაში ჩაწვა. იმაზედ ნარი ამოვიდა, აბესალომზედ და ეთერზედ - ვარდი და ია. გადაიხრებიან ვარდი და ია ერთმანეთის მოსახვევად, მაგრამ ეკალი სდგას და უშლის. მურმანის ფეხთით ლეკვები ამოძვრებიან ხოლმე და დილა-საღამოს ყმუვიან...
ჭირი იქა, ლხინი აქა, ქატო იქა, ფქვილი აქა.
კარგი სიტყვა, კარგი მთქმელი, კარგი ღვინო, კარგი მსმელი!
4. ამბავი აბესალომით იწყება
(¹15, კახეთი)
აბესალომი მეფე იყო. ამან სიზმრით ნახა მშვენიერი ქალი და სახელიც უთხრეს, ეთერი ჰქვიანო. გამოიღვიძა თუ არა, იმ სურათის ხატი ჩაიდო უბეში და მთელი წელიწადი ძებნას შეუდგა. დიდი წვალებისა და ძებნის შემდეგ აბესალომმა იპოვა ეთერი ერთი სოფლის ბოლოს წყლისა პირსა. იმ წყლის პირზე ხუთი-ექვსი ქალი ბატებს აძუებდნენ და ამათ შორის იყო ეთერიც. აბესალომს ელდა ეცა ეთერის სილამაზისაგან და მაშინვე სურათი ამოიღო უბიდგან, დახედა სურათს, ქალსაც შეხედა და მერე ჰკითხა: რა გქვიან სახელათაო. ქალმაც უთხრა, ეთერიო. აბესალომმა სთქვა:
ჰა, ეთერო, ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.
ჰა, ეთერო, ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.
ჰა, ეთერო, ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული!
თქვა ეთერმა:
არცა მინდა ბროლის ყელი, ოქროს სალტათ მოხუშრული.
არცა მინდა ცხენ-ჯორები, აფხაზურებ დაკაზმული.
არცა მინდა ხელმანდილი, ბოლო ჭრელი, გაქარგული.
თქვა ეთერმა:
შენ დიდი ხარ, დიდებული, დედ - მამითა ხარ ქებული.
შენ შენი ქნა და წახვიდე, გამიშვა წყალწაღებული.
(ჭკვიანი იყო ქალი: ქალწულობა რახან მოეშლებოდა, რაღა გამოვიდოდა!). თქვა აბესალომმა:
ეთერო, შენსა ღალატსა რა კაცი შეუდგებისო.
ზეიდან ღმერთი ცეცხლსა ჰყრის (ფიცს აძლევს), ქვეშ აბესალომ დგასაო.
გაჭენებულსა ცხენსა აბჟანდა ჩამოუწყდესო.
ამოღებული მახვილი ვადაში გადაუტყდესო.
ეთერი მიენდო ფიცს. აბესალომმა ჩააცვა, დაახურა და წაიყვანა შინ. ქორწილის თადარიგს შეუდგა. ქალი მეფურად მორთო და დანიშნულ დღეს გადიხადა ქორწილი. აბესალომს ერთი ვეზირი ჰყავდა, სახელათ მურვანი ერქვა. ამან რო ეთერი დაინახა, გულში ცეცხლი მოეკიდა, გაგიჟებული გავარდა გარეთ, ეშმაკს ხელი დაუჭირა და უთხრა: ჩემი სული შენთვის მომიცია, ოღონდ ეთერი ჩემი იყოსო. ეშმაკმა ერთი მუჭა მიწა მისცა. ეს მიწა ეთერს შეაყარეო და ბუგრი დაეხვევაო. მაშინ ხელში რო მოიგდებ, თორმეტი ხელი ტანისამოსი გამოუცვალე და ისევ ის ეთერი იქნებაო. მურვანმა შეაყარა ის მიწა და ეთერს დაეხვია საშინელი ბუგრი. აბესალომი ხელსახოცით მოსწმენდდა ხოლმე სახეს და კოცნიდა, მაგრამ ტილი ისევ ეხვევოდა ხოლმე მთელ სახეზე და ტანზე. ეთერის მულები გაბეზრდნენ. წადგა დიდი და უთხრა აბესალომს: რათ გინდოდა ტილიანი და მატლიანი რო მოგვგვარეო. ქვეყანაზე განა ქალი გაწყვეტილიყო, შენ ვინ დაგრიდებდა ქალსაო. განრისხდა ეს უფროსი მეფის დაი, მოაგლიჯა ეთერს გვირგვინი, გადისროლა კუთხეში და დაიძახა:
ვის გინდათ ქალი ეთერი, ახალთავგვირგვინოსანი?
წადგა მურვანი, წაუჩოქა:
მე მინდა ქალი ეთერი, თუ ბატონი არ მიწყრება.
ეთერი გაატანეს მურვანს და მურვანმა გამოუცვალა თორმეტი ხელი ტანისამოსი და მშვენიერი ეთერი ისევ ისე მშვენობდა. ჯარიანობა ასტყდა. აბესალომმა დაიბარა მურვანი და უთხრა: აბა, უნდა ჯარს გაჰყვეო და თანაც ჰკითხა:
მურვან, მურვან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?
მურვან უთხრა:
რას ჰკითხულობ, ცათ მაღალო, ცოლის ქება აუგია.
შენც ხომ იცი ბროლის ციხე, როგორ ცამდი მაღალია.
შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელიც მოუღერებია.
ყაჭს ართამს და აბრეშუმსა, იგინი ხელთ აუღია.
დედამთილი პირს უკეთებს, მული პირის ფარეშია.
ცხრა მაზლი თავს ახვევია, შელესილი აფხაზია.
მამამთილი კარსა უწევს, გველეშაპის მყლაპავია.
შვიდი წლის სარჩო შიგა აქვს, შეშა და მკვარი ბევრია.
მურვანმა ამის გათავებაც ვერ მოასწრო, რო აბესალომს ელდა ეცა, დამბლათ დაეცა და ლოგინათ ჩავარდა. დიდხანს იტანჯა მეფე და სიკვდილის დღეს რო მიაღწია, დიდ დას დაუძახა და უთხრა: წადი, ეთერს დაუძახე, ნუ მომკლავ იმის უნახავათაო. დიდი და წავიდა და ნახა ეთერი ბაგაში მჯდომიარე და უთხრა:
აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი,
ეთერო, შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.
ეთერმა მიუგო:
რას მოხვალ, რას მოსისინობ ენკენისთვის გველივითა.
თვალი ძერ - ყორეს* მიგიგავს, პირი მომტვრეულ ჭურსა.
მომხადე ოქროს გვირგვინი, წყალ მიე მდინარესა.
შენი ჩიქილა დავხურე შენ გვერდით მწოლიარესა!
აბესალომმა დახედა, რო და ცარიელი მოვიდა. ახლა უნცროს დას შეეხვეწა: შენ გენაცვალე, დაო, ახლა შენ წადი. იქნებ შენ დაგიჯეროსო. უმცროსი და მივიდა და უთხრა ეთერს:
აგერ მოვიდა ზაფხული, თვალმშვენიერი მაისი.
ეთერო შენის ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.
ეთერმა ხმა არ გასცა. მერე აბესალომის დამ მოიმდაბლა თავი და უთხრა:
მე პატარა გამომგზავნეს, მოვალ პარკის ცერცვივითა.
გავიხდი ზარი - ზარბაფსა, ჩავიცვამ ბამბაობასა.
ეთერმა კიდევ ხმა არ გასცა და ქალმა იფიქრა, ერთს კიდევ ვეტყვიო.
ხელში დავიჭერ სურასა, ვინაც წინ შემოგეყრება, ეთერო,
ვეტყვი შვილსა და ძმობასა.
ქვეშ მარმარილოს დაგიგებ, ფეხმა არ გიკრას ქვიშასა.
ასრე წადი, ეთერო, ასრე მოდი, როგორც ძმა იყოს დისასა.
ეთერო, შენი ნახვითა შენ გამიცოცხლე ძმა ისი.
მაშინ ცეცხლი მოეკიდა ეთერს, თავი ვეღარ შეიმაგრა ბოროტისაგან და გამოუდგა. ეთერი დარბაზს შემოდგა, დაძრა ფიცარი - ყავარი!
აბესალომმა სთქვა:
ეთერს აქ გარჯისათვის ცხენი მიართვით ნაღარი*,
უკან რო კვიცი მისდევდეს, გავასქელი და მაღალი.
შემოვიდა ეთერი აბესალომთან და უთხრა ეთერმა:
აბესლომ, ბესიაო, ჯავრი ვისთვის გიქნიაო,
გადმობრუნდი, შემომხდე, ჯავრი მისთვის გიქნიაო.
აბესალომს ხმა ჩაუწყდა და მაშინ გაშტერებულმა ეთერმა წამოიძახა:
აბესალომის დანაო, უბეს მიდევხარ განაო,
ამოიღე და დაიკარ მარჯვენა ძუძუსთანაო!
აბესლომი და ეთერი ერთ დღესაც დაიხოცებიან.
ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,
თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო.
მურვანი რო დაბრუნდა ბრძოლისაგან, ნახა, რომ ეთერი და მეფე ერთად დახოცილან და ერთად ერთ საფლავში დაუმარხავთ, ადგა, თითონაც გაითხარა საფლავი და ცოცხალ-ცოცხალი ჩაწვა იმათ შუა.ახლა დღესაც ამათ საფლავზე მარჯვნივ-მარცხნივ ვარდი ამოდის და უნდათ, რომ ერთმანეთს გადაეხვივნენ, მაგრამ შუაზე ეკალი ამოდის მურვანის საფლავზე და არ უშვებს, რომ ეს ვარდები ერთმანეთს ჩაეკონონ.
ლექსითი ვარიანტებისგან შედგენილი ტექსტი
მაღლა მთაზედა წყარო სდის, ნარინჯი ფერად გადმოდის, შიგა ზის ქალი ეთერი, მუშკ-ამ[ბ]რის სული ამოზდის.
აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეჰყარა ერთფერი! - “ეთერო, დაბლა ჩამოდი, მანდ რას უზიხარ ხესაო,
ჩამოდი, ცოლად გამომყევ, მანდ ნუ იღერებ ყელსაო”. - “შენ დიდი ხარ, დიდებული, დიდი დედ - მამით ქებული;
ვარ ობოლი, ობლიშვილი, ობლობისგან დაჩაგრული. ვაი თუ ბოლოს მიღალატო, გამიშო წყალწაღებული!”
- “ეთერო, შენსა ღალატსა ღვთის მეტი ვინ შეუდგება? ომში ხმალდახმალ შესულსა ვადაშიც გადაუტყდება
და ცხენსა გამალებულსა უზანგიც ჩამოუწყდება, წყალი უწყლოსა ალაგსა, წყარონიც ამოუშრება,
შვიდი წლის სავალსა გზაზე საგძალი წამოუწყდება!” აბესალომ ქორწილი ქნა, დაბძანდა ოქროს ტახტზედა,
საყმო სულ დაიპატიჟა, არ მოვა სათვალავზედა. - “სად არის ჩემი მურმანი, რომ აქ არ გვიზის ტახტზედა?”
გადიპატიჟეს, დაისვეს ოქროს ხალიჩის პირზედა. მურმანმა ქალსა შეხედა, ჟრჟოლა მოუვა ტანზედა:
- “ვინ არის კაცი ისეთი, ეს შეაძულოს წამზედა!” წამოდგა პილწი ეშმაკი იმავ ქართულის თქმაზედა:
- “მურმანო, სული მე მამე, მე შევაძულებ წამზედა”. აიღო, სული მას მისცა, იმავ ქართულის თქმაზედა.
[ვიცი, რათ ქშინავ, მურმანო, რა ცეცხლიცა გჭირს გულსაო. ყველაფერს მე მოგიხერხებ, თუ მომცემ დედის სულსაო].
ეთერს ფეტვი შეაყარა, ბირნა* შეზდინდა ტანზედა, ხამსა და ხამსა უცვლიან, ბირნა ავიდა თავზედა.
ორშაბათ დილა გათენდა, აბესალომ დგას კარზედა, გამოიყვანა ეთერი, დაისო მუხლის თავზედა:
- “შაფათ შეყრილნი მიჯნურნი ორშაბათ გავიყარენით, ვისაც რომ შეყრა გეწყინათ, გავყრილვართ, გაიხარენით.
ვის გინდათ ქალი ეთერი, თეთრ ქორივით მწყაზარია?” მურმანმა ჩოქით სალამი: - “ბატონო ქალი მე მამე,
ჩემზე ერთგული ყმა შენა არა გყავს მთელ თემშია”. [- “ვის გინდათ ქალი ეთერი, ოქროს თავგვირგვინოსანი?”
- “მურმანს უბოძე ეთერი, შენი ერთგული ყმა არი”]. აიღო, ქალი მას მისცა იმავ ქართულის თქმაზეა.
წაიყვანა და იქ დასვა, სად ბროლის ციხე ცამდეა. ორი კვირა გამოვიდა, აბესალომ გაბძანდება:
- “რას ამივლი, რას ჩამივლი მაგ თუხარეკის ცხენითა! შენ თუ ჩემ ფიცს გადაურჩი, ქორწილი ქენი რთველითა.”
- “შე აბესალომ ბატონო, რა წუნი ნახე ჩემშია, რად გამიწბილე მაყრები უცხოს თემ-ქვეყანაშია,
ზეცით მოსული გვირგვინი გარიე ჩალა - მტვერშია!”
ეთერი:
- “რას ამბობ, ძმაო, რას ამბობ, რა ფილასოფობ ენითა, ცითგან მოსული გვირგვინი, ვინ აგაცალა ხელითა?
- აქამდე გულით გიყვარდი, ახლა დამიწყე ძულება, ნეტავი შემატყობინა, ვინ შეგიცვალა გუნება?”
- “მურმან, მურმან, შენსა მზესა, შენი ცოლი რა რიგია?!” - “რას კითხულობ, ცათა სწორო, ცოლის ქება აუგია!
შენც გინახამ ბროლის ციხე, როგორ ცამდინ მაღალია. შიგა ზის ქალი ეთერი, ყელი მოუღერებია.
ყელი - გრძელი, წელი - წვრილი, თეძოს თავი დაბალია. შუბლი ბრტყელი, პირი ბადრი, საფერთქელი მწყაზარია.
ყაჭსა ართამს, აბრაშუმსა, იგი ხელით აუგია. ცხრანი მულნი წინ უსხედან, მისი პირის ფარეშია.
დედამთილი უკან უზის, ოქროს დალალის მწნელია. ცხრანი მაზლნი კარს უდგანან, დალესილი ალმასია,
მამამთილი ერდოს ადგა, გველეშაპის მყლაპავია, მაზლისწული ნადირობს და ნადირების მამტანია”.
- “მურმან, წადი სანადიროთ, შველი მოკალ, ჯეირანი!” მურმანი გულში შეფიქრდა: - “ჩემთან ფარსაგნი არ არი!”
- “ამაღამდელო ღამეო, ნუ გათენდები მალეო! მახვიე ბროლისა მკერდსა, ვეღარ ვიშოვნი ხვალეო!”
- “შემიხვიე, ქალო ეთერ, ძუძუ-მკერდსა ბროლისასა, ხვალე ლაშქარს უნდა გავყვე, დიდსა ინდუეთისასა.
გადადიან გალავანსა, ორღობეთა ფიჩხისათა, გადადიან, გადაჰყრიან ნამტვრევებსა ლოდისებსა.
ვინც იქ წავა, ვეღარც მოვა, ვაი დედას ბიჭისასა! ჩაგვიხოცენ ყმაწვილებსა, უჩვევლებსა ომისებსა”.
- “სამი წელია, შერელომ, არ ვიცი თავის დადება. მოხვალ და მაშინ შეგიხვევ, მინდა ავ-კარგის გაგება”.
- “შენი ბრალია, ეთერო, მზის ქონით გრილში ბერება, შენ ამიკრძალე ის წესი, რაც ცოლ - ქმართ შეეფერება”.
- “მაპატივე, შერელომო, ჯერ სხვას მივეც დიდი აღთქმა. გვიღალატე წამლებითა, ღმერთმა გთხოვოს ჩემი წართმა.
წუთისოფელ დამიმწარე, საბნელოში ვზივარ რათა?” - “დილაზე ქვევით მგზავნიან, ჭალასა ილინგთისასა.
ორ კიბესა ჩავლა უნდა, საშიშარსა ლეკისასა, კოჯორის მთას მოვლა უნდა, მოსარბენსა ორბისასა,
იქ რო ქვას გამოისვრიან, მონაგერსა ლომისასა, მომარტყმენ, თავს გამიტეხენ, თავს ამ სპილოსა ძვლისასა.
ნურც შეიხვევ ავსა კაცსა, ნურცა ავის გვარისასა, ნურცარა შეხვალ დისასა, ნურცარა მეზობლისასა.
თუ შეხვალ მეზობლისასა, როგორც და იყვეს ძმისასა. დავაგდებ ჩარდახობასა, ჩამოვალ დარბაზობასა,
გავიხდი ატლასობასა და ჩავიცომ ბამბ[ა]ობასა, ხელსა მაშრაფას დავიჭერ, ზურგთ ავიკიდებ კოკასა”.
- “მარი, მიდექ, დედამთილო, ნუღარ მთაფლავ ენითაო, თავ[ს] გვირგვინი შენ მომხადე, სხვას დაადგი ხელითაო”.
- “ეთერო, შემოვიარე იმ შენის ციხის არესა, გადმოვიხედე, ავტირდი, ლოგინი გიგავ მთვარესა!
ეს გაზაფხულიც მოვიდა: მარტი, აპრილი, მაისი. ადე, ეთერო, გამამყე, შენ მამირჩინე ძმა ისი.
[ეთერო, შენის ნახვითა, თუ გამიცოცხლო ძმა ისი]. ავიღებ ბარსა, ნიჩაბსა, დავხვეტავ გზასა ხვინჭასა,
ზედ მარმარილოს დაგიფენ, ფეხი არ დასცე ქვიშასა. ისეთ სასახლეს აგიგებ, სულ მარმარილოს ქვისასა,
შიგა-შიგ ფიცარს ჩაუყრი, აბანოურის ხისასა, წინ საჩრდილობელს მოვიყვან, მაღალსა ალვის ხისასა,
[კარზე დაგიდგამ ალვის ხეს, საჩრდილობელსა მზისასა, ზედ ოქროს შუშას დავკიდამ სასმელად ვარდის წყლისასა],
ზედ ყაჭ-აბრეშუმს გადმოვფენ, საჩრდილობელსა მზისასა, შიგ ხალიჩეებს დაგიფენ, ნაქსოვსა ფერადისასა”.
- “ადექი, შუქურ - მასკვლაო, ეთერსა კარსა უარე, თუ გკითხოს ჩემი ამბავი, უარ და უარ, უამბე.
რათ არ ნახამ შენ დარბაზსა, თემირხანის აგებულსა, ქამხა - ატლასს რათ არ ნახამ, ინდუეთით მოტანულსა?
აბესალომ რათ არ ნახამ, შენგნით დამწვარ-დადაგულსა?” - “არა ვნახამ ჩემსა დარბაზს, თემურხანის აგებულსა,
არცა ქამხა-ატლასს ვნახამ, ინდუეთით მოტანულსა, არცა აბესალომს ვნახამ, ეშმაკების წაღებულსა!
მარეხ - ქალო, გამეცალე, ნუ შემფიხვლი ენითაო, თავს აიხადა გვირგვინი, ყმას დახურა ხელითაო.”
ერდოს ეთერი შემოდგა, ფიცარი შეძრა, ყავარი. - “ეთერი ტყვილათ გარჯილა, ვარ საიქიოს მავალი,
უფალსა უბრძანებია გზაწვრილი, მარტო სავალი. გარშემო ბევრი მასხედან, ეპისკოპოზი მრავალი.
ეთერსა ცხენი უბოძეთ, გავასქელი და მაღალი, მას უკან კვიცი მისდევდეს, ტანად დაბალი, საღარი.”
- “ეთერსა ცხენი რათ უნდა, არსად არ არი მავალი... აბესალომ და ეთერი ღმერთმა შეგვყარა ერთფერი.
ერთგანა დავიხოცებით, ერთგანა დაგვმარხიანო, გზის თავში დაგვაღირებენ, გზის ძირში დაგვმარხიანო,
მოგვაღირებენ, ფოთოლთამც მოგვაყრიანო. ფეხზედაც ია ამოვა, დილის ნიავნი შლიანო,
ფეხთითა წყარო გამოვა, შიგ ოქროს თასი დგიანო. ყველა მუშა და მაშვრალი სულ ჩვენა დაგვნატრიანო,
გამვლელი და გამომვლელი შენდობას გვეტყოდიანო. ფეხქვეშა წყარო გამოდის, გზათა მავალნი სმიანო,
თავქვეშა ვარდი ამოვა, დილის ნიავი შლიანო. შენ, ჩემი მოყვრის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ განაო,
ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო”. [აბესალომის დანაო, ჯიბეს მიდევხარ თანაო,
ამოვიღებ და დავიცემ მარჯვენა ძუძუსთანაო]. ერთადამც დავიხოცებით, ერთადამც დაგვმარხიანო,
გზის ძირსაც დაგვაღირებენ, გზის თავსაც დაგვმარხიანო. წყარონი გადმოსკდენიან, შიგ ვერცხლის თასი დგიანო,
ამდინარ-ჩამომდინარი სმიან და გვლოცავდიანო: ეს რა კარგნი დახოცილან, ისევეც ადგებიანო!
ჩვენზეცა მოვლენ იანი, დილის ნიავი შლიანო. მურმანზეც მოვლენ ეკლები, ვირნი საკორტნად დიანო”.
რა მშვენივრები სვენიან, ისევამც აღდგებიანო! აღდგომა წესი არ არის, სულითამც ცხონდებიანო.
ომაზ ჩხეიძის ნახატი
