topmenu
მთავარი
ეპარქიები
ეკლესია-მონასტრები
ციხე-ქალაქები
უძველესი საქართველო
ექსპონატები
მითები და ლეგენდები
საქართველოს მეფეები
მემატიანე
ტრადიციები და სიმბოლიკა
ქართველები
ენა და დამწერლობა
პროზა და პოეზია
სიმღერები, საგალობლები
სიახლეები, აღმოჩენები
საინტერესო სტატიები
ბმულები, ბიბლიოგრაფია
ქართული იარაღი
რუკები და მარშრუტები
ბუნება
ფორუმი
ჩვენს შესახებ
rukebi
ეკლესია - მონასტრები
ეკლესია - მონასტრები
ეკლესია - მონასტრები
ეკლესია - მონასტრები

 

ჩრდილოეთ კავკასიის ქართული ძეგლები

<უკან დაბრუნება... <<<ეკლესია - მონასტრები>>>


ჩრდილოეთ კავკასიის ქართული ძეგლები

(პრეზენტაციის ვიდეოჩანაწერი - Caucasian House)

* * * * *

პრეზენტაციის შესახებ

(საპატრიარქოს ტელევიზია ერთსულოვნება)

* * * * *


ქართული ძეგლები ინგუშეთში (ისტორიული ძურძუკეთი)

ალბიერდი

გალ - ერდი

თხაბა ერდი (ტყობა - ერდი)

დელიტე (სოფელ ქართის ახლოს)

მაღი (მაგი) - იერდი

თარგემის (თარგიმის) ეკლესია

რუკა შეადგინა ლ.გაბელიამ

ჩრდილოეთ ოსეთი (ისტორიული დვალეთი)

"ხოზიტა - მაირამი" ზროგოს (ზრუგის) ხოზიტა მად - მაირამი

ნუზალეს სამლოცველო

თლის ეკლესია

ნარის წმ.გიორგის სამლოცველოს ნანგრევები - ნარძუარი

ხუცაუ - ძუარი (სოფ.ფალლაგ-ქომსა და რეგახთან აგებული ეკლესიის ნანგრევები - "ღვთაების სამლოცველო")

"ძლესი ძუარის" (ძლევის ჯვარი) დაბა ქალაქი


დაღესტანი

სოფ.დათუნასთან დარბაზული ტიპის ეკლესია

 

ყარაჩაი - ჩერქეზეთი

სენტი

შუანა

ილიჩევსკის ნაქალაქარი (კრასნოდარის მხარეში)



ჩრდილოეთ კავკასიის ძეგლები, ბიბლიოგრაფია:

1. გივი ღამბაშიძე - ქართული კულტურის წრის ძეგლები ჩრდილოეთ კავკასიის ქვეყნებში - ენციკლოპედია: ქართული ენა, // თბილისი, გამ."ეროვნული მწერლობა", 2008 წ., გვ.514-520.

2. მარიამ ბეჟიტაშვილი - ქრისტიანული ძეგლები ინგუშეთში

3. ჩრდილო კავკასიის ხალხთა ისტორიის ნარკვევები - ზ. ანჩაბაძე, თ. ბოცვაძე, გ. თოგოშვილი და მ. ცინცაძე; ივ.ჯავახიშვილის სახ. ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინ-ტი. ტ.1 და ტ.2, გამ." მეცნიერება", თბ.. 1969 წ.

4. მ.ნაჭყებია - ქართული ტოპონიმები ჩრდილოეთ კავკასიის ტერიტორიაზე (1944-1957 წლები)

5. ვ.მოდებაძე - ჩეჩნებისა და ქართველების მეზობლობა

 

პირველი ექსპედიციები:

6. Леонтий фон Штедер - Дневник путешествия, из пограничеой крепости Моздок во врутренние местности Кавказа, предпринятого в 1781 году

7. ПОСЕЩЕНИЕ ЭНГЕЛЬГАРДТОМ ГАЛГА - ИНГУШЕЙ (Из книги «Путешествие в Крым и в Кавказ фон Энгельгардта и Фридриха Паррота. Берлин, 1815 г.), (Перевод с немецкого Б. Д. Газикова)

8. В.В.Миллер. Археологические наблюдения в области чеченцев, МАК, вып.I, М., 1888

9. К. Ган. Путешествие в страну пшавов, хевсур, кистин и ингушей. (Летом 1897 г.)

10. Петр Услар - Начало Христiанства въ Закавказье и на Кавказе // Сборник сведений о кавказских горцах. Выпуск II. Тифлис, 14 мая, 1869 г.

11. Бернадаци, I, Христианские древности за Кубанью, ЖМВД. 1830, кн.4 стр.186-191

12. Вальдемар Пфаф - Описание путешествия в южную Осетию, Рачу, Большую Кабарду и Дигорию // Сборник Сведении о Кавказе, под.Н.Зейдлица, 1871, т.1, с.127-176 с ил. - То же. т.2 стр.145-167, Отд. отт. Тифлис, 1872.

13. მ. ჯანაშვილი - შესანიშნავი ნაშთი, გაზ. "ივერია", 1895 წ., N132, 24 ივნისი, გვ.2

14. კათოლიკეთა ეკლესია //ჭიჭინაძე ზ. სამცხე - საათაბაგო. - ტფ., 1905, გვ.119-121. - მოცემულია ცნობები ქ.მოზდოკში ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესიის შესახებ.

15. ГАН К. Ф. - Переход через Рокский и Мамисонский перевалы // Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Вып.20. Тифлис. 1894

 

16. ღამბაშიძე გ. შუასაუკუნეების საქართველოსა დაჩრდილოეთ კავკასიის ხალხთა კულტურულ-ისტორიულ ურთიერთობათა საკითხისათვის //ფეოდალური საქართველოს არქეოლოგიური ძეგლები V. - თბ., 1987. - გვ.5-15. რეზ. რუს. ენაზე. // ჩრდილოეთ კავკასიის ტერიტორიაზე - დვალეთში, ინგუშეთსა და ავარეთში არსებული შუასაუკუნეების არქიტექტურული ძეგლების ხუროთმოძღვრულ-მხატვრული დახასიათება (ნანგრევების სახით შემორჩენილი "ხოზიტა მად მაირამი", სოფ.თლისთან ნაგები, ამჟამად დანგრეული დარბაზული ტიპის ეკლესია, სოფ. ნარის წმ.გიორგის სახ. სამლოცველოს ნანგრევები, სოფ.ფალლაგ-ქომსა და რეგახთან აგებული დარბაზული ტიპის ეკლესიის ნანგრევები - ”ღვთაების სამლოცველო”, ნანგრევების სახით შემორჩენილი ”ძლესი ძუარის” - ძლევის ჯვარი, ნუზალის სამლოცველო, ტყობა-იერდას ტაძარი, ალბი-იერდას ეკლესია, სოფ.დათუნასთან აგებული დარბაზული ტიპია ეკლესია, სოფ.თარგემთან ნაგები მომცრო ეკლესია); ინფორმაცია შემორჩენილ ქართულ წარწერათა შესახებ. მოხსენიებულნი არიან: ლ.რჩეულიშვილი, მ.ლორთქიფანიძე.

17. Гамбашидзе Г. К вопросу о культурно-исторических связях средневековой Грузии с народами Северного Кавказа.- Тб., 1977. - С.13. - X-XI საუკუნეებით დათარიღებული ქართული ეკლესიის შესახებ.

18. Кузнецов В.А. Христианство на Северном Кавказе до XV века, Владикавказ: Ир, 2002, 159 с.


დაღესტანი:

19. არნოლდ ჩიქობავა, ქართულ - ხუნძური წარწერა XIV საუკუნის, დაღისტნიდან, სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საქართველოს ფილიალის მოამბე, ტ.I, №4, თბ., 1940, გვ.321-327.

20. გუდავა ტ. ორი წარწერა (ქართული და ხუნძური) დაღესტნიდან // მასალები - საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის. - 1954. - ნაკ.30. - გვ.191.

21. Атаев Д.М., Каменные кресты из окрестностей Хунзаха, МАД, Махачкала, 1959, с.182-185

22. Ахвледиани Г. С., По поводу обнаружения Заромагской псалтыри. Сборник избранных работ по осетинскому языку. Тбилиси, 1960, с.160-167.

23. Г. Гамбашидзе (Тбилиси) - ШТАМП ЕВХАРИСТИЧЕСКОГО ХЛЕБА (ПРОСВИРЫ) С ГРУЗИНСКОЙ НАДПИСЬЮ ИЗ ДАГЕСТАНА //I АРХЕОЛОГИЧЕСКАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ КАВКАЗА, Краткие содержания докладов, ТБИЛИСИ 1998

24. Г.Г. Гамбашидзе (Центр АИ АН Грузии, Тбилиси) - Грузинские лапидарные надписи из христианского храма на горе Акаро над Хунзахом (Дагестан) // Археологическая конференция Кавказа, II, Кавказ и  степной мир в древности и средние века, Материалы международной конференции, Махачкала, 1999 г. стр.12-13

25. Г. Гамбашидзе - О новом прочтении и датировке одной грузинской надписи из Дагестана // Международная научная конференция - "Археология и этнология Кавказа", Сборник кратких содержании докладов, Тбилиси, 2002 г., стр.55-57.

26. Ш.М.Хапизов - О ГРУЗИНСКО-АВАРСКИХ НАДПИСЯХ НА КАМЕННЫХ КРЕСТАХ (Институт истории, археологии и этнографии ДНЦ РАН), ВЕСТНИК ДАГЕСТАНСКОГО НАУЧНОГО ЦЕНТРА. 2014. No54. С.67-74

27. Ш. М. Хапизов - РУГУДЖИНСКАЯ НАДПИСЬ (О РАСПРОСТРАНЕНИИ ХРИСТИАНСТВА И ИСЛАМА В АВАРИИ) // Институт истории, археологии и этнографии ДНЦ РАН, ВЕСТНИК ДАГЕСТАНСКОГО НАУЧНОГО ЦЕНТРА. 2015. No56. С.36-45

28. Гамбашидзе Г. - О прочтениях и датировках надписей на штампах евхаристического хлеба (просвиры//просфоры) из Дагестана // Международная научная конференция «АРХЕОЛОГИЯ, ЭТНОЛОГИЯ, ФОЛЬКЛОРИСТИКА КАВКАЗА» - Сборник кратких содержаний докладов Тбилиси - Гори - Батуми 27-30 сентября 2010 г., Издательство «Меридиани», 2011, Тбилиси.

29. Гамбашидзе Г. - Средневековый город Хунзах и возвышающаяся над ним гора Акаро (Дагестан) - культурно-исторические аспекты // Международная научная конференция «АРХЕОЛОГИЯ, ЭТНОЛОГИЯ, ФОЛЬКЛОРИСТИКА КАВКАЗА» - Сборник кратких содержаний докладов Тбилиси - Гори - Батуми 27-30 сентября 2010 г., Издательство «Меридиани», 2011, Тбилиси.

30. Г.Гамбашидзе - Средневековый город Хунзах и гора Акаро // "Новое дело", 29.04.2011

31. Гаджиев М. Штампы для просвиры из Дагестана // Международная научная конференция «Археология, этнология, фольклористика Кавказа». Сборник кратких содержаний докладов. Тбилиси, 2010.

32. Гамбашидзе Г. - Грузинские надписи XII-XIII вв. на каменном кресте из с.Хунзах

33. Г. Гамбашидзе - Вопросы христианской кульуры и исторической географии Аварии в свете результатов Дагестано-Грузинской объединённой археологической экспедиции АН ГССР и СССР

34. П. Тахнаева - ХРИСТИАНСКАЯ КУЛЬТУРА СРЕДНЕВЕКОВОЙ АВАРИИ

35. ლტოლვილთა ლაშქარი //დათუკიშვილი მ. (შორეთელი) კრებული.- თბ., 1992. - გვ.153-159. - მახაჩყალის სახელმწიფო მუზეუმში დაცული დოკუმენტები ქართველი არქიმანდრიტის დანიელის მიერ 1730 წელს ყიზლარში აშენებული ჯვრის ამაღლების მონასტერის შესახებ.

 

36. რ. შმერლინგი, "დათუნას ეკლესია დაღესტანში" - Шмерлинг Р.О. Церковь в с.Датуна в Дагестане. (რუსულ ენაზე). - "მაცნე“, 1968, N2.

37. ნუცუბიძე პ. ჭანიშვილი გ. "დათუნას ეკლესია"// ძეგლის მეგობარი. - 1993. - N1. - გვ.41-45. - ძეგლის მდებარეობა, ისტორია, აღწერილობა.

38. შმერლინგი რ. ტაძარი სოფ.დათუნას მახლობლად მდ.ავარიის კოისუს ველზე //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტის XI სამეცნიერო სესია 1956 წლის 6 და 7 ივნისი. მუშაობის გეგმა და მოხსენებათა თეზისები. - გვ.4-5.

39. ნინო ტურაშვილი - დათუნთას ეკლესია დაღესტანში //ჟღერს ქვის ჰარმონია, ტ.13, გვ.286 - მოკლე ცნობები დათუნას ეკლესიის შესახებ

40. მ.შანიძე, ფსალმუნის ერთი ხელნაწერი ტყობაერდიდან. // კ.კეკელიძის სახელობის ხელნაწერთა ინსტიტუტის XIII სამეცნიერო სესიის თეზისები. თბ., 1971, გვ.5-6.

41. Шиллинг Е.М., Дагестанская экспедиция 1945 г., КСИЭ. 1947, с.19.

42. თ.ბოცვაძე, საქართველო - დაღესტნის ურთიერთობის ისტორიიდან XV-XVIII სს., თბ., 1968, გვ.116, 199-205;

 

ჩეჩნეთ-ინგუშეთი:

43. Ткоба-иерди: (К вопросу о культурных связях Ингушетии и Грузии)// Вопросы истории искусства: Исследования и заметки: Т.2 / Георгий Чубинашвили. - Тбилиси, 2002

44.Гиви Гамбашидзе - Надпись «Патриарха Востока Мелкизедека» из грузино-ингушского христианского храма Ткобя-Ерда (Ингушетия)

45. ღამბაშიძე გ. ტყობა-ერდი ქართული კულტურის ძეგლი ინგუშეთში // ლიტერატურული საქართველო. - 1971 (4 ივნისი). - მთიანი ინგუშეთის ტერიტორიაზე არსებული ქრიატიანული ეკლესიის აგების თარიღის დადგენა.

46. გ. ღამბაშიძე - "არსენჲ მ"-ის სამშენებლო კერამიკული წარწერა ტყობჲა-ჲერდას (ინგუშეთი) ქრისტიანული ტაძრიდან // ფეოდალური საქართველოს არქეოლოგიური ძეგლები, VI, თბილისი,"მეცნიერება", 1998 წ.

47. ხიმშიაშვილი ლ. ანთაძე მ. ტყობა-ერდის სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგები //ძეგლის მეგობარი, კრ.26, 1971, გვ.65-75 - მთიან ინგუშეთში, სოფ.ხაირახის მახლობლად, ნანრევების სახით შემორჩენილი ქართული ძეგლის შესახებ არსებული ისტორიული და სამეცნიერო წყაროები; მოკლე აღწერილიობა; 1968 წერლს ჩატარებული სარესტავრაციო სამუშაოების შედეგები. ტექსტს ერთვის ფოტოები, გეგმა, დეტალების ჩანახატები. მოხსენიებულნი არიან: შტედერი, ვ.მილერი, სემიონოვი, გ.ჩუბინაშვილი, დ.ბაქრაძე, რ.რამიშვილი, გ.ღამბაშიძე.

48. Г. Гамбашидзе - Несколько ингушских фольклорных и этнографических парадигм, касающихся храма Ткоба-Ерда (Ингушетия) - Материалы международной конференции, Ереван, 17-18 ноября, 2003

49. Г.Г. ГАМБАШИДЗЕ - ИЗОБРАЖЕНИЕ ЕПИСКОПА ГЕОРГИЯ (Х В.) ИЗ ХРАМА ТКОБЯ-ЕРДА (ИНГУШЕТИЯ)

50. Крупнов Е.И. - Грузинский храм Тхаба-Ерды на Северном Кавказе, Краткие сообщения Института истории материальной культуры им. Н.Я.Марра, вып.XV, 1947, стр.116-125

51. Гамбашидзе Г. Г., К объяснению названия храма Ткобя-Ерда //გ. ღამბაშიძე - ტყობა - იერდას ტაძრის სახელწოდების ახსნისათვის.”მაცნე“, ისტორიის... სერია. თბ., №2, 1974, გვ.120-129. // ტაძრის მთავარი რელიგიური დღესასწაულის, სახელწოდების ეტიმოლოგიის და "აერდაზე“ დამთავრებული ინგუშეთის სხვა ტაძრებისა თუ სამლოცველოთა სახელთწარმოებითი მოდელის გათვალისწინებით გამოთქმულია მოსაზრება, რომ ტაძარი ნაკურთხი იყო კვირაცხოვლობისა თუ წმ.თომას სახელზე.

52. Гамбашидзе Г. К вопросу о культурно-исторических связях с народами Северного Кавказа - Тб. - 1977. - 21 с. (Алби-Ерди)

53. В. Б. Виноградов - Храм Святого 2 тысяч // кн. "Тайны минувших времён", изд. «НАУКА» Москва, 1966,  стр.127- 135

54. В. И. Марковин В стране вайнахов, изд. "Искусство", Москва, 1969 г., Храм Тхаба Ерды, Селение Таргим - стр.45-53, Петроглифы, стр.102-107

55. И. Дахкильгов - Глаз бога - «Ткъба иерда»

56. ქალდანი ანზორ. ქართული წარმომავლობის ქრისტიანული ძეგლები ინგუშეთში //ძეგლის მეგობარი, 1988, კრ.79, გვ.35-43. // Калдани А. Христианские памятники грузинского происхождения в горной Ингушетии, с.75. - ტყობა-ერდისა და ალბი - ერდის შესახებ არსებული სამეცნიერო ლიტერატურის მიმოხილვა. ტექსტს ერთვის ძეგლების გენგეგმები და ფოტოები.

57. ჯორბენაძე ბ. მივხედოთ მთიანი ინგუშეთის ქართულ ეკლესიებს //ლიტერატურურლი საქართველო. - 1989 (10 ნოემბ.). - გვ.10. - ტყობა-ერდისა და ალბი-ერდის ეკლესიების მდგომარეობა.

58. ასლანიშვილი ა. "ვინ დააბრმავა ჩვენი ღმერთები?" //საქართველოს რესპუბლიკა. - 2001 (22 სექტ.). - გვ.1, 3. - ტყობა-ერდის დაზიანება რუსეთის სამხედრო ძალთა მანევრების დროს. ტაძრის ისტორია და დღევანდელობა.

59. ალბი - ერდი //საქართველო: ენციკლოპედია. - თბ, 1997, გვ.93-94. - ქართული წარმოშობის ქარისტიანული ეკლესიის აღწერილობა.

60. ქალდანი ა., ხუციშვილი ლ., ხუციშვილი გ. ალბი - ერდი ქრისტიანული ეკლესია ინგუშეთში // საბჭოთა ხელოვნება. - 1983, N7, გვ.107-112. - ვეინახ და ქართველ ხალხთა ისტორიულ ურთიერთობაზე. ვს.მილერისა და ბ.დალგატის ცნობები ცენტრალურ ინგუშეთში შემონახული ქრისტიანული ეკლესიის ალბი-ერდის ნანგრევების შესახებ, მათი ხუროთმოძღვრული დახასიათება.

61. ქალდანი ა., ხუციშვილი გ. ალბი - ერდის ქრისტიანული ეკლესია ინგუშეთში // საბჭოთა ხელოვნება. - 1983. - N7. - გვ.107-112. - ვეინახ და ქართველ ხალხთა IX-XIII საუკუნეების პოლიტიკური და კულტურული ურთიერთობის ისტორია; ეკლესიის ნანგრევების აღწერილობა. ტექსტს ერთვის საილუსტრაციო მასალა.

62. ვინოგრადოვი ვ. XVII საუკუნის საქართველო - ინგუშეთის ურთიერთობის ძეგლი //ძეგლის მეგობარი. - 1982. - N60. - გვ.50-54. - ინგუშეთის სოფელ ქართის ახლოს აღმართული, დელიტეს სახელით ცნობილი, უძველესი ნაგებობის არქიტექტორული და დეკორაციული თავისებურაბანი.

63. ხუციშვილი ლ. გალ-ერდი - ქრისტიანობის დროინდელი ძეგლი ინგუშეთში //ძეგლის მეგობარი, 1983, N64, გვ.63-66. - მთიან ინგუშეთში მდებარე ნაკლებადცნობილი ძეგლის გალ-ერდის ფორმის, გეგმის, კონსტრუქციებისა და სამშენებლო ტექნიკის შესახებ.

64. ხუციშვილი ლ., ქალდანი - ქრისტიანობის დროინდელი ერთი ძეგლი ინგუშეთში, // დელიტეს სამლოცველო - „ძეგლის მეგობარი“, თბ., 1980, №54, 31-35.

65. გივი ღამბაშიძე - ქართული ფსალმუნი მაღი - ერდას ეკლესიიდან //საერთაშორისო ქართველოლოგიური კონგრესი, მასალები, თბილისი, 2015

66. მიატერ დელა და მიატცილი (მატ-ლამის მთა // ასევე В. И. Марковин Святилище Мятер-дэла (Трон богов) и Мятцил на горе Мат-лам // В стране вайнахов, изд. "Искусство", Москва, 1969 г., стр.20-23

67. М. Б. Мужухоев - Таргимский храм//СЕВЕРНЫЙ КАВКАЗ в древности и в средние века (сборник статей), Изд. «Наука», Москва, 1980, стр.177-184

68. Л. П. Семенев - Эволюция ингушских святилищ //Труды РАНИОН. Владикавказ, 1928. - Т.4. - с.454-462

69. М.Б. Мужухоев - Проникновение христианства к вайнахам

70. В. Б. Виноградов - ВАЙНАХО-АЛАНСКИЕ ВЗАИМООТНОШЕНИЯ В ЭТНИЧЕСКОЙ ИСТОРИИ ГОРНОЙ ИНГУШЕТИИ// Журн. Советская этнография, 1979 г. №2, изд. «Наука», Москва, стр.30-40.

116. მ. შანიძე - "ეძიებდეთ და ჰპოვებდეთ"... ერთი ძველი ქართული ხელნაწერი ტყობაერდიდან // [გამოხმაურება ამავე გაზეთის 4 ივნისის ნომერში მოთავსებულ გ. ღამბაშიძის წერილზე: "ტყობა - ერდი - ქართული კულტურის ძეგლი ინგუშეთში"] / მ. შანიძე // ლიტერატურული საქართველო. - თბ., 1971. - 16 ივლისი

 

დვალეთი:

71. ვ. გამრეკელი - დვალები და დვალეთი - Двалы и двалетия - В. Н. Гамрекели // ИЗД. АКАДЕМИИ НАУК ГРУЗИНСКОЙ ССР, ТБИЛИСИ, 1961.

71. რ. თოფჩიშვილი - ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ - ეთნოგრაფიული მხარეები (დვალეთი - დვალები)

72. ვოლსკაია ა. ჩრდილო ოსეთის ქართული ეკლესიის ხოზიტა-მაირამის ფრესკული მოხატულობის ფრაგმენტები //საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. - 1954, ტ.XV, N6, გვ.473-478. - მოცემულია ჩრდილო ოსეთის ქართული ეკლესიის ფრესკული მოხატულობის შემორჩენილი ფრაგმენტების მოკლე აღწერილობა. განხილულია არდონის ხეობაში ნუზალეს პატარა ეკლესიის ქართული მოხატულობა და XIII საუკუნის ასომთავრული წარწერა.

73. დოლიძე ვ. "ხოზიტა-მაირამი" - საქართველოსა და ჩრდილო კავკასიის ხალხთა კულტურული ურთიერთობის საბუთი // საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე. - 1954, ტ.XV, N2. - გვ.119-126. - ჩრდილო ოსეთის ტერიტორიაზე მდებარე ძველი ქართული საკულტო ხუროთმოძღვრული ძეგლის დეკორატიული გაფორმებისა და არქიტექტორული ფორმების ანალიზი.

74. ღამბაშიძე გ. ქართული კულტურის ძეგლები დვალეთში // საბჭოთა ხელოვნება, 1976, N3, გვ.72-78. - დვალეთში ქართული კულტურის ძეგლების კვლევის შედეგები.

75. ვ.დოლიძე, თლის ხუროთმოძღვრული ძეგლი - საქართველოსა და დვალეთის კულტურული ურთიერთობის ახალი საბუთი, საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის მოამბე, ტ.XXI, N6, თბ., 1958, გვ.767-773.

76. ვ. გამრეკელი, ისტორიული მასალები ღვალეთიდან, ს.ჯანაშიას სახ. საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის მოამბე, ტ.XXIV–B, 1963, გვ.91-103

77. Ахвледиани Г. С., По поводу обнаружения Заромагской псалтыри. // Сборник избранных работ по осетинскому языку. Тбилиси, 1960, с.160-167

78. დვალეთის ლოკალიზაციის, ეთნიკური წარმომავლობის, ენისა და ისტორიის საკითხები განხილულია ვ.გამრეკელის მონოგრაფიაში: Двалы и Двалетия в I-XV ВВ. Н. Э,Тбилиси, 1961.

79. Кузнецов В. А., Нузальская церковь и ее фрески. Тезисы докладов IV «Крупновских чтений» по археологии Кавказа, Орджоникидзе, 1974, с.18-19.

80. В. И. Абаев - Дохристианская религия алан

81. В. А. Кузнецов  - Свет христианства из Грузии. Область Двалетия // из книги "Христианство на Северном Кавказе"

82. ГАН К. Ф. - Переход через Рокский и Мамисонский перевалы // Сборник материалов для описания местностей и племен Кавказа. Вып.20. Тифлис. 1894

 

ყარაჩაი- ჩერქეზეთი:

83. ლოჟკინი მ. შუასაუკუნეების ქართული არქიტექტურის ძეგლები კრასნოდარის მხარეში//ძეგლის მეგობარი. - 1981. - N57. - გვ.30-35. - კრასნოდარის მხარეში 60-იან წლებში გათხრილ ქართულ ეკლესიათა ნანგრევების ხუროთმოძღვრული ანალიზი. ჩრდილო კავკასიაში ერთადერთი სამნავიანი ბაზილიკის (XII-XIII სს.) აღწერილობა.

84. მიბჩუანი თ. ქართული ძეგლები ჩრდილო კავკასიაში // ძეგლის მეგობარი. - 1974. - კრ.36. - გვ.63-67. - ყარაჩაი-ბალყარეთის ტერიტორიაზე მდებარე რამდენიმე ხუროთმოძღვრული ძეგლის ქართული წარმოშობის შესახებ. ქრისტიანული ძეგლებიდან აღნიშნულია ორი მონასტერი: სენტი და შუანა (X-XI სს.).

85. თორნიკე დიასამიძე - ქართული კვალი ჩერქეზეთში X-XII საუკუნეებში // მეცნიერება და ტექნოლოგიები - სამეცნიერო რეფერირებადი ჟურნალი, N2 (716), გვ.100-106, თბილისი, 2014 წ.

86. В.А. Кузнецов - В верховьях Большого Зеленчука

87. Белецкий Д.В., Виноградов А.Ю. - ФРЕСКИ СЕНТИНСКОГО ХРАМА И ПРОБЛЕМЫ ИСТОРИИ АЛАНСКОГО ХРИСТИАНСТВА В Х В

 

 

 

88. ღამბაშიძე გ. საუკუნეთა ძახილი //გაზ. "კომუნისტი", 1977 (9 ივნ.), გვ.4

89. გობეჩია მ. ქართული სალოცავი ათასი წლისაა //გაზ. "ახალგაზრდა ივერიელი", 1997, N3, გვ.7. - ინგუშეთის ტერიტორიაზე X საუკუნეში აგებული ქართული ეკლესიის თაობაზე.

90. В. Кузьмин - Христианские храмы Северного Кавказа

91. ჯახორი //შუბითიძე ვ. ქართული ციხესიმაგრეები და ეკლესია - მონასტრები, თბ., 2012, გვ.98.

92. ზ. დიდებულიძე - საქართველოსა და ცენტრალური წინაკავკასიის კულტურული ურთიერთობის შესახებ X-XII სს, მაცნე, ისტორიის, ეთნოგრაფიის და ხელოვნების სერია, 1973 წ, N1

93. ჯ. კარალიძე - საქართველოს სახელმწიფოს საეკლესიო პოლიტიკა ჩრდილოეთ კავკასიაში XI-XIII საუკუნეებში, ჩვენი სულიერების ბალავარი, ტ.I, ბათ., 2009 წ. თბილისი

94. Ломтатидзе Г. А., Выступление на заключительном заседании сессии по археологии Дагестана в мае 1959 г. // Материалы по археологии Дагестана, т.II. Махачкала, 1961, с.294

95. კავკასიის გასაღები კავკასიაშია

96. Д.В. Белецкий, А.Ю. Казарян - Храм Тхаба-Ерды. Переплетение архитектурных традиций в Горной Ингушетии

97. Д. В. Белецкий - Материалы к изучению позднесредневекового зодчества Северного Кавказа

98. გ. მელიქიშვილი, ფეოდალური საქართველოს პოლიტიკური გაერთიანება და საქართველოში ფეოდალურ ურთიერთობათა განვითარების ზოგიერთი საკითხი,თბ., 1973.

99. დ. მუსხელიშვილი - Д.А.Мусхелишвили. Из исторической географии древнего Кавказа. Доклад прочитан 12 VI 1979 г. в Милане на I международном симпозиуме, посвященном культуре Закавказья: // "Мацне", серия истории, археологии, этнографии и истории искусства, Тбилиси, 1980, №I, стр.202.

100. ჩრდილოეთ კავკასიის ხალხთა ისტორიის ნარკვევები, ტ.I, 1968 წ

96. ო. ჯანელიძე – ქართულ - ჩრდილოეთ კავკასიური ურთიერთობის ისტორიიდან, საისტორიო შტუდიები, ტ.IV, 2003 წ

99. Гамбашидзе Г.Г., Из истории связей Грузии и Ингушетии в средние века. Тезисы докладов IV «Крупновских чтений» по археологии Кавказа. Орджоникидзе,. 1974, с.68-69; მისივე, Из раскопок Тхаба - Ерды. ж. «Декоративное искусство СССР», №7, 1970.

100. Чубинашвили Г.Н., К вопросу о культурных связах Грузии и Ингушетии. Тбилиси, 1941 (ხელნაწერი).

101. Семенов Л.П., К вопросу о культурных связах Грузии и народов Северного Кавказа. Материалы по археологии СССР, №23. М.-Л., 1952, с.302-306.

102. Гамбашидзе Г.Г., Древнегрузинские церковные книги из Ингушетии. Пятые «Крупновские чтения» по археологии Кавказа. Махачкала, 1975, с.115-116.

103. შანიძე, ფსალმუნის ძველი ქართული რედაქციები X-XIII საუკუნეთა ხელნაწერების მიხედვით, I, ტექსტი თბ., 1960, გვ.011-013

104. კ.კეკელიძე, ქართული კულტურის ისტორიისათვის მონღოლთა ბატონობის ხანაში. ეტიუდები ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან, თბ.. 1945, ტ.II, გვ.318-319.

105. Живописная Россия, კრებული 1883. ტ.XI. ი.ბერჟე, „კავკასიელი მთიელი ტომები“, გვ.73.

106. რუსეთის გეოგრაფიული საზოგადოების მოამბე, 1884, ტ.X, გვ.423.

107. ჟურნალი «Новый Восток», 1925. №5, გვ.238, 247.

108. მასალები საქართველოსა და კავკასიის ისტორიისათვის 1954, ტ.XXX, გვ.185.

109. გაზ. "სამშობლო", 1977 (სექტ.), N18, გვ.8. - არქეოლოგიური ექსპედიციის მიერ აღმოჩენილი ქართული კულტურის ძეგლები დაღესტანში.

110. გიულდენშტედტის მოგზაურობა საქართველოში, თბილისი, საქართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის გამომცემლობა, 1962, ტ.1 გვ.327.

111. Акты, Кавказской археографической комиссии 1873: 1095.

112. Radde G., Berichte über die biologisch-geographischen Untersuchungen in den Kaukasusländern, Tiflis: Buch druckerei der Civil-Hauptverwaltung, 1866, 225.

113. Акты, Кавказской археографической комиссии. Том I, Тбилиси. 1866, ст.827.

114. Акты Кавказской археографической комиссии. Том V, Тбилиси. 1873, ст.1187.

115 თ.პაპუაშვილი, ჰერეთის ისტორიის საკითხები, თბ., 1970, გვ.332-335.



http://gdehorosho.ru/6921

https://www.youtube.com/watch?v=YQyaEXcx7Io

https://www.facebook.com/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98-%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98-%E1%83%A9%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%97-%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%98-287798108055013/?skip_nax_wizard=true

http://24hour.itdc.ge/news/story/76019-datunas-eklesia-daghestnur-qartuli-urtiertobisatvis

https://www.youtube.com/watch?v=ar51BRt1O04

http://www.ai-ia.info/online-arqivi/178-patimat-taxnaeva-qristianoba-avaretshi.htm

https://ok.ru/video/90194381392

http://www.kmvline.ru/lib/xrist/18.php

სიუჟეტი დაბა ქალაქზე - https://www.youtube.com/watch?v=kS0snH4UsG8