topmenu
მთავარი
ეპარქიები
ეკლესია-მონასტრები
ციხე-ქალაქები
უძველესი საქართველო
ექსპონატები
მითები და ლეგენდები
საქართველოს მეფეები
მემატიანე
ტრადიციები და სიმბოლიკა
ქართველები
ენა და დამწერლობა
პროზა და პოეზია
სიმღერები, საგალობლები
სიახლეები, აღმოჩენები
საინტერესო სტატიები
ბმულები, ბიბლიოგრაფია
ქართული იარაღი
რუკები და მარშრუტები
ბუნება
ფორუმი
ჩვენს შესახებ
რუკები

 

ბეთლევი

<უკან დაბრუნება (ამბროლაურის რ-ონის ძეგლები)...<<რაჭა...<<<ეკლესია - მონასტრები>>>

ბეთლევი - სოფელი ამბროლაურის რაიონში, (ველევის თემი), მდებარეობს რაჭის ქედის ჩრდილოეთ კალთაზე, მდინარე ველეულის მარჯვენა მხარეს. ზღვის დონიდან 1200 მეტრი, ამბროლაურიდან 17 კილომეტრი. სოფელში დგას ღვთისმშობლის ეკლესია

გამოყენებული წყარო: ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, გვ. 268, თბილისი, 1977 წ.

 

ბეთლევი (ამბროლაურის რ-ნი), ბიბლიოგრაფია:

1. ბეთლევი //ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია. ტ.II. - თბ., 1977. - გვ.26. - მოკლე ცნობები სოფ. ბეთლევის სასაფლაოზე მდგარ XV საუკუნის ღვთისმშობლის სახელობის დარბაზული ტიპის ეკლესიაზე.

2. ბეთლევი //საქართველო: ენციკლოპედია. - თბ., 1997. - გვ.391. - 1991 წლის მიწისძვრის შედეგად დანგრეულ ეკლესიაზე.

3. ბეთლევის ღვთისმშობლის შობის ეკლესია // კეზევაძე მ. ეგზარქოსობისდროინდელი რაჭის ეკლესიები და მღვდლები. - ქუთაისი., 2005. - გვ.12. - 1811-1917 წწ. ბეთლევის ეკლესიაში მოღვაწე მღვდლების სია.

4. ბოჭორიძე გ. რაჭის ისტორიული ძეგლები //საქართველოს მუზეუმის მოამბე. VII. - თბ., 1933. - გვ. 227-231. - ძეგლის მხატვრული ანალიზი, წარწერების მომოხილვა.

5. ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები. - თბ., 1994. - გვ.150-154. - ბეთლევის ერთნავიანი ეკლესიის ხუროთმოძღვრული დახასიათება, შემორჩენილ სიძველეთა აღწერილობა.

 

ბეთლევი - ბოჭორიძე გ. რაჭა-ლეჩხუმის ისტორიული ძეგლები და სიძველეები. - თბ., 1994. - გვ.150-154.

ბეთლევის ღვთისმშობლის ეკლესია ერთნავიანი შენობაა, 5,2X3,2 მ. (ეკლესია აღწერილია 1926 წელს; 1930 წელს იგი დაზიანებული აღმოჩნდა. სამხრეთ და ჩრდილოეთ კედლების მთავარი წარწერები (იაშვილისა და იოანე კვიტაშვილისა) დღეს მცირე ნაშთადღა შერჩენილან. ეკლესია კრების სახლად გაუმართავთ, რასაც მიუყენებია ასეთი ზარალი). ნაგები ქვიტკირისაგან; ხურავს ყავარი, გარედან გალესილია კირით; კარი აქვს სამხრეთით და დასავლეთით; სარკმელი - აღმოსავლეთით 1, სამხრეთით - 1, დასავლეთით - 1; ტრაპეზი კედელზეა მიდგმული; სამკვეთლოს ადგილი არა ჩანს. შიგნით ეკლესია მოხატულია, მხატვრობას წარწერები ასომთავრულად აქვს. საკურთხევლის კონქში დახატულია ვედრება. მაცხოვარს თავთან აწერია: (I)~ც [X~ც]; ღვთის მშობელს - "დედაჲ|ღი~სა“, ნათლისმცემელს - "[წ~ჲი~ნე]ნთლს:.|(მც)მ | [ლი]“; მთავარანგელოზთაგან ერთს აწერია: მქლ, მეორის წარწერა დაზიანებულია. პირველ რიგში (ძირს) დახატულია 6 მღვდელმთავარი, მათგან 3 სარკმლის მარჯვნივ, 3 მარცხნივ; აწერიათ: სარკმლის მარჯვნივ, პირველს - წ~ჲ:. ინე | ოქრო|პი(რ)ი:. მეორეს - .: წ~ჲ:. გრ~იგო|ლ (აქაც და ქვემოთაც ბევრგან ქარაგმა ზედმეტად, ანუ უმნიშვნელოდ ზის), მესამეს - [.: წ~ჲ:.]  კაპ~იტონ: - ;| სარკმლის მარცხნივ, პირველს - .:წ~ჲ ბა(სი)[ლი:.], მეორეს - .: წ~ჲ (ათა)ნ(ა)(სი): - |, მესამეს - .: წ~ჲ სეფ...|; ოქროპირს, გრიგოლს, ბასილს და ათანასეს ხელთ უჭირავთ გრაგნილები, დაწერილი მრგვლოვანი ასომთავრულით, ხოლო დანარჩენთ (კაპიტონს და უკანასკნელს - დაზიანებულს) კი წიგნები. ტაპეზზე წინა მხარეს (დასავლეთით) დახატულია ჯვარი წარწერით:

თაღის ჩრდილოეთ მხარეს დახატულია რომელიღაც სიუჟეტი, დაზიანებული, და ჯვარცმა, ძლიერ დაზიანებული; სამხრეთის მხარეს - ხარება და შობა, ორივე დაზიანებული. ჩრდილო კედლის პირველ რიგში დახატულია 6 მოციქული (მედალიონებში); მათგან პირველი და მეექვსე დაზიანებულია წარწერებით, დანარჩენებს აწერიათ: მეორეს-.: წ~ჲ:. ანდ(რია):-, მესამეს-.: წ~ჲ (ბართლო) | (მე):., მეოთხეს - .: წ~ჲ მარ~კ |ოზ|:., მეხუთეს - წ~ჲ: სვ~იმე|ონ:., II რიგში დახატულია: პირველი საერო პირი (იხ. ქვ.), მეორე სასულიერო პირი (იხ. ქვ.), მესამე -[წ~ჲ] გ~ი (წმიდაჲ გიორგი), ცხენზე ძლიერ დაზიანებული: მეოთხე დიდებული (იხ. ქვ), მეხუთე - უკანასკნელის შვილი (ის.ქვ.). სამხრეთი კედლის პირველ რიგში დახატულია 7 მოციქული (მედალიონებში); მათგან მეორე, მეოთხე, მეხუთე და მეექვსე დაზიანებულია წარწერებით, დანარჩენებს აწერიათ: პირველს - [წ~ჲ] პეტრ[ე], მესამეს - .: წ~ჲ თო~მა. II რიგში დახატულია: პირველი მღვდელმთავარი.: წ~ჲ..., მეორე - ეკლესიის აღმაშენებელი (იხ. ქვ.), მესამე - წ~ჲ ეკტრინა, მეოთხე - წ~ჲ თეკლა, მეხუთე - .: წ~ჲ: ირინ[ა]. თეკლას და ირინას მხრებს ქვევითი ნაწილი ჩამოგლეჯილი აქვს კედელში კარის გამოღების გამო. მეექვსე (დასავლეთის კუთხესთან) - .: წ~ჲ ბრ~ბრა. დასავლეთი კედლის პირველ რიგში დახატულია მირქმა, დაზიანებული; II რიგში - .: წ~ჲ დიტ~რი: - (წმიდაჲ დიმიტრი), (II რიგი აღწერილია სამხრეთიდან ჩრდილოეთის მიმართულებით), ზის ცხენზე, გმირავს ვეშაპს; .:. წ~ჲ|კ~ე (წმიდაჲ კვირიკე),: წ~ჲ|ივლიტა:. და წ~ჲ აოდი|მოს:. | მ~ღდე| ლი |: - სარწმუნოებრივი შინაარსის მხატვრობის გარდა არის კიდევ სურათები სხვადასხვა პირთა, სახელდობრ:

1. სამხრეთი კედელის II (ძირა) რიგში, კედელთან ახლოს, მღვდელმთავრის მარცხნივ (დასავლეთით) დახატული ყოფილა ეკლესიის აღმაშენებელი, დაჩოქილი: დღეს მისი ნაშთიღა მოჩანს: შენახულია თავის ნაწილი, ცხვირზემო, შემდეგ - მარჯვენა ხელი, გაპყრობილი - აღმოსავლეთისაკენ, გვერდები (მცირედ) და მუხლქვემო ნაწილი ფეხამდე. იგი უფრო მანდილოსანსა ჰგავს (?); მას თავის ზევით აქვს დაზიანებული წარწერა:

"...ლი იასშვილი სა..ა..ნისა, რომლისაგან აღე[შენა ეკლე]სია სახელსა ზედა [ბეთ]ლემ[ისა] ღვთისმშობელისასა. ქრონიკონს რპა.

2. ჩრდილოეთი კედლის მე-II (ძირა) რიგში დახატული არიან შემდეგი პირნი (მდგომარენი): პირველი (საკურთხეველთან) - ყრმა, მეორე - ქართლის მთავარეპისკოპოსი.

მთავარეპისკოპოსს აწერია:

"ქართლისა მთავარეპისკოპოზი და ია წელიწადსა ელუსარემის (sic) ჯუარის მამა კჳტასშვილი იოანე". მთავარეპისკოპოსის სურათი ძლიერ დაზიანებულია: შენახულია მისი სახის მარჯვენა ნაწილი, მხრები და მარცხენა გვერდი წელამდე, დანარჩენი მოცილებულია. ყრმას აწერია: ".: ძმის წულ[ი] მათი: ზაქ|არია[.:]". ყრმას ორივე ხელი აპყრობილი აქვს გულთან წელის ქვევით, მარჯვენა მხარე მოცილებულია. მისი წარწერიდან ჩანს, რომ იგი ძმისწულია მთავარეპისკოპოსისა და იქნებ უკანასკნელის შემდეგ (დასავლეთით) დახატული საერო პირისაც (თაყასი), რადგანაც წარწერა ამბობს: "ძმის წული მათი"-ო. მესამე დახატულია წმ.გიორგი (იხ. ზევით): მეოთხე - დიდებული წარწერით:

"...თაყა კჳტას[შვ]ილი და უთრ[უ]თ, შვილნი მისნი: შეიწყალნეს ქრისტემან ღმერთმან. ამინ". ამ პირს ხელები აღმოსავლეთისაკენ აქვს გაპყრობილი; იგი ძლიერ დაზიანებულია წელთან და ფეხებთან. მეხუთე დახატულია ახალგაზრდა. "..შალვა:". - მას ხელები აღმოსავლეთისაკენ აქვს გაპყრობილი, შენახულია მისი მარტო წელზევითი ნაწილი, იგი შვილი უნდა იყოს თაყასი. დასავლეთით კედლის მე-II (ძირა) რიგში დახატული არიან შემდეგი პირნი (მდგომარენი) (აღწერილია ჩრდილოეთიდან სამხრეთის მიმართულებით). პირველი - ქალი. .:.ისპა[ე]ნ:, -, მას ხელები გულთან აქვს აპყრობილი, იგი ძლიერ დაზიანებულია წელთან და ფეხებთან მეორე - წმ.დამიანე (წელამდე), რომელიც მარჯვენა ხელით აკურთხევს ისპაენს; მის (დამიანეს) მარჯვნივ არის წარწერა: .. წ~ჲ: დამ|იანე შეიწ~ყლ.: | სული:. ის პა|ენის~სი:-„. მესამე და მეოთხე დახატული არიან ყრმანი (მესამე ისპაენის მარჯვნივ, მეოთხე კარებთან): .: ასათ: -,,:. ულარი (წარწერებში ასოები ო და უ ერთნაირად არის დაწერილი - კუდით ძირს. ასე რომ, შესაძლებელია სიტყვის პირველი ასო იყოს ო და არა უ, მაშინ სიტყვა წაიკითხება: ოლარი.); მათ ხელები გულთან აქვთ აპყრობილი; მესამეს მარჯვენა გვერდი და ფეხები დაზიანებული აქვს. პირველი, მესამე და მეოთხე ნომრით აღწერილი პირნი თაყასივე შვილები უნდა იყვნენ. დასავლეთის კარებში დახატული არიან მამაკაცები, მდგომარე, ხელაპყრობილი; მარჯვნივ სამხრეთ კედელზე 0 მა~მ|ი~ლა|ფონჯა|ვოსძე: - მარცხნივ, ჩრდილოეთის კედელზე - მი~ქა:.|სირა|სძე|:. ძველად ეკლესიას გარეშემო გალავანი ჰქონია, დღეს მისი საძირკველიღა მოჩანს. როგორც ზემომოყვანილი სამხრეთი კედლის წარწერიდან ირკვევა, ეკლესია აშენებულია და მოხატული XV ს-ში, სახელდობრ 1493 წელს. ორალელისძე-კვიტაშვილების ნატყუარი სასისხლო სიგელი 1473 წ. იხსენიებს მღვდელ-მონაზონ იოანეს და მის ძმებს: თაყას, გიორგის, ასათს, სულას და საგინას (საქ. სიძვ. III, №462, გვ. 435-439). ამათგან იოანე და თაყა, ალბათ, ზემოაღწერილ ჩრდილო კედელზე დახატულ იოანეს და თაყას გულსხმობს.

სიძველენი:

1. (ქ.2197). ეკლესიის მთავარი სიძველის  ოქროს ფურცელზე ნაჭედი „ბეთლემის“ ღვთისმშობლის ხატის ნაშთი; ხატის ზურგიდან ჩამოცვივნული რაღაც ნივთიერებათა ნადუღის ნატეხები ღვთისმშობლის ხელისა, ტანისამოსისა, ყრმის თავისა და სხვ. გამოსახულებით - ერთი მცირე გროვა. ხატი, ზომით 45X35 სმ (დაახლ.), შემკული ყოფილა სამი დიდი იაგუნდით და ასომთავრული წარწერით. იგი გაუნადგურებიათ 1926 წ. სექტემბერ-ოქტომბერში: ნაშთი გაბნეული იყო იატაკზე. ადგილობრივმა მკვიდრმა მასწავლებელმა ალექსანდრე კვიტაიშვილმა გადმომცა, რომ მას დიდი ხნის წინათ პალეოგრაფიული სისწორით გადმოუღია ხსენებული ხატის წარწერა, რომელიც შემდეგ ამოუკითხვინებია ვიღაც გენათელი ბერისათვის; ეწერაო: "ეს ხატი შემამწირავს ზაქარია კვიტაშვილსა"-ო. დღეს ეს წარწერა ხსენებულმა პირმა ვეღარ იპოვა თავის ქაღალდებში. ზაქარია კვიტასშვილი გვხვდება აგრეთვე ბარეულის დედა ღვთის ეკლესიის ხატიდან დარჩენილ წარწერაში (იხ. ბარეული)

2. (ქ.2199). სახარება-სამოციქულონი, ხუცურად ნაწერი, დამწვარი, დაზიანებული, ფურცელნაკლები.

3. (ქ.2200). რომელიღაც საეკლესიო წიგნის ნაშთი, ეტრატზე ნაწერი ხუცურად, 3 ფურცელი.

4. (ქ.2201). ჟამნი, ხუცურად ნაწერი, დაზიანებული, ფურცენაკლები.