|
<უკან დაბრუნება...<<<საქართველოს ეკლესია მონასტრები>>>
ილია ადამია (არქიტექტორის კანდიდატი) - ძველი ჰერეთის ხუროთმოძღვრული ძეგლები // ძეგლის მეგობარი, 1969 წ. კრ.19, გვ. 47 - 59
საინგილო ანუ შიგა კახეთის ისტორიული ნაწილი, სახელდობრ, ჩრდილო - აღმოსავლეთი კახეთი, რომელსაც "გაღმა მხარს" ეძახდნენ, მდებარეობს ისტორიული ჰერეთის ტერიტორიაზე. საინგილო უძველეს დროიდან წარმოადგენდა საქართველოს ერთ-ერთ საერისთაოს და როგორც იბერიის აღმოსავლეთ პროვინციას უდიდესი სტრატეგიული მნიშვნელობა ჰქონდა. იგი იყო საქართველოს აღმოსავლეთის კარიბჭე, ისეთივე მნიშვნელობისა, როგორც "დარიალის კარი" და მისი ხეობა, ამიტომაც ხშირად მას "რკინის ჭიშკარს“ უწოდებდნენ, იგი იყო სამშობლოს საიმედო ფარი. მისი ტერიტორია მოიცავს: ბელაქნის, ზაქათალისა და კახის რაიონებს. ამჟამად იგი შედის მოძმე აზერბაიჯანის სსრ საზღვრებში. მას უკავია კავკასიის ქედის სამხრეთი ფერდობების ტყით დაფარული ხეობები და მდინარე ალაზნის მარცხენა ნაპირის დაბლობები, რომლებიც სულ მთლიანად ტყის საფარშია ჩაფლული. ქრისტიანული მონუმენტური ძეგლებისა და ძველ ხალხურ ნაგებობათა სიუხვისა გამოკახის რაიონს ცენტრალური ადგილი უკავია. მის ტერიტორიაზე ნანგრევების სახით დღემდე კიდევ შემორჩენილია ქრისტიანული არქიტექტურის მეტად საყურადღებო ძეგლები. მათ შორის აღსანიშნავია ისეთი ტაძრები, როგორიცაა; ლექართის, ყუმის, ბახთალოს, ქურმუხის, მცირე ალავერდის, კასრის, სამების ტაძარი და სხვ.
ლექართის ტაძარი - ქ. კახიდან ჩრდილო - დასავლეთით 12 კილომეტრის დაშორებით მდებარეობს უძველესი ქართული სოფელი ე. წ. ლექართი,"აწ უწოდებენ ლეკები ლექეთ".
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
ტერმინი "ლექართი" სამეცნიერო ლიტერატურაში სხვადასხვანაირადაა მოხსენებული. ქართულ წყაროებში მოხსენებულია - ლექართი ანუ ლექეთი (მ.ჯანაშვილი, ზ.ედილი, ა.ჩხენკელი, მ.დუმბაძე და სხვ.) რუსულ წყაროებში - лекит ლექით (И.Д. Барановский, М.А Казиев и др.) Лякит ლიაქით - (А.С. Хаханов, К. В. Тревер) და სხვ. საჭიროა გარკვევა რომელია სწორი მათ შორის? სახელწოდება "ლექართი" ქართული წარმოშობისაა. ამ სიტყვის ფუძეა ქართველური სატომო სახელი "ქართი". აქედან - სა-ქართ-ველო" ადგილი, სადაც ქართველები ცხოვრობენ, ქართველებით დასახლებული ქვეყანა" (არნ. ჩიქობავა, ენათმეცნიერების შესავალი, თბ. 1952 წ., გვ.203) "სა" არის წინსართი (პრეფიქსი), რომლის სინონიმია მეგრულ დიალექტში "ლე" (ლე-სა). აქედან ლექართი ქართველებით დასახლებული ადგილია, ისე როგორც ეს სამეგრელოს ზოგიერთ სოფლის სახელწოდებაშია მოცემული მაგალითად. ლეძაძამე, ლესიჭინე, ლეხაინდრე და სხვ., რომელიც ნიშნავს ამათუ იმ გვარით დასახლებულ ადგილს - სოფელს. მეგრულ დიალექტზე საქართველოს დედაქალაქს - თბილისს დღესაც "ქართი" ეწოდება. ამრიგად, სწორი იქნება ვიხმაროთ, როგორც უძველესი ქართული სოფლის სახელწოდება - ლექართი. სოფ.ლექართის ჩრდილოეთით, 3 კილომეტრის მანძილზე, კავკასიის ხეობის ერთ-ერთ დავაკებულ ადგილზე მდებარეობს ე.წ. "ლექართის მონასტრის" შენობათა ნანგრევები, რომლებიც მთლიანად ნარ-ეკლებითა და ტყითაა დაფარული. ამ ადგილებს იქაური მოსახლეობა ამჟამად "ქილისალარს" ეძახის, რაც მათ ენაზე ეკლესიებს ნიშნავს. ლექართის მონასტრის არქიტექტურული კომპლექსი ჯერ-ჯერობით კარგად შესწავლილი არ არის. ნანგრევების მიხედვით ვარაუდობენ, რომ სხვადასხვა სახის სამონასტრო დანიშნულების ნაგებობათა შორის ათამდე, თუ თორმეტამდე ეკლესია უნდა იყოს, რომელთა დათვალიერებას ხელს უშლის ბარდ-ეკლებში ჩახვეული ტყე-ჯაგნარის მჭიდრო საფარველი. "მეოცე საუკუნის დამდეგამდე შემოუნახავთ ამ ეკლესიებს ძველი ბრწყინვალების ნიშნები - ჩუქურთმები, წარწერები, მხატვრობა, რომლებიც დღეს უკვე აღარ შეიმჩნევიან. ლექართის მონასტრის ანსამბლი ძველად გალავნით ყოფილა გარშემორტყმული, რომლის ნანგრევები დღესაც შეიმჩნევა. ლექართის კომპლექსი თავისი სამონასტრო ცხოვრებითა და მრავალი სასწავლებლით გელათის მონასტრის ანსამბლს მოგვაგონებს. ლექართის მონასტერი შუა საუკუნეებში, შეიძლება ითქვას, აღმოსავლეთ კახეთის სწავლა-განათლების კერას წარმოადგენდა, მაგრამ დღეს კედლების ნანგრევებია დარჩენილი. ეს ნანგრევები ორ ჯგუფად იყოფა და შესაბამისად მათ ზემო და ქვემო ეკლესიებს ეძახიან. ლექართის ტაძრის შესახებ ცნობები სამეცნიერო ლიტერატურაში პირველად ა.ხახანაშვილმა გამოაქვეყნა. ზემო ეკლესიების ნანგრევთა შორის დამთვალიერებლის ყურადღებას იქცევს "ერთი დიდი ტაძარი, რომელიც ყველაზე უძველეს და უკეთეს შენობად უნდა ჩაითვალოს... აგებულია ცუდად ნათალი კლდის ქვით, მხოლოდ კარები და ფანჯრებია ამოყვანილი მშვენივრად ნათალი ოთხკუთხი ქვით. თვით ეკლესია ჯვარედინ გეგმაზეა აგებული და ადამიანს აკვირვებს თავისი სიმაღლითა და ბუმბერაზობით." მეორე ტაძარი, რომელიც ქვემო ეკლესიების ჯგუფს ეკუთვნის, გამოკვლეულია 1940 წ. არქიტექტორ პ.დ.ბარანოვსკის მიერ. ეს ტაძარი, რომელიც თოლოსის ტიპის ნაგებობას წარმოადგენს, უნიკალურ ძეგლთა ნიმუშებს მიეკუთვნება. უნდა აღინიშნოს, რომ ლექართის მონასტრის ხსენებულ ტაძარს პ.დ.ბარანოვსკი მიაკუთვნებს შიგა ტეტრაკონქურ "ცენტრალური გეგმის" მქონე ნაგებობათა ტიპებს. მისი წრიული მოხაზულობის გეგმის კომპოზიცია თავისი რთული შიგა ტეტრაკონქური (ხუროთმოძღვრულ -კონსტრუქციული გადაწყვეტით ნათესაურ კავშირშია ისეთ ძეგლებთან, როგორიცაა ბანას ტაძარი VII - IX სს. (ამჟამად მოქცეულია თურქეთის საზღვრებში), ზვარტნოცის ტაძარი - VII ს. და სხვ. ლექართის მონასტრის ტაძრის გეგმის მოხაზუღობა, როგორც ცილინდრული ნაგებობა წესიერ წრეხაზს წარმოადგენს, რომელსაც მთელ პერიმეტრზე გარშემოვლებული აქვს მონუმენტური სვეტნარი. ლექართის ტაძრის კედლები აგებულია რიყის ქვისაგან კირის ხსნარზე: რიყის ქვა აქ ყველაზე ხელმისაწვდომ ადგილობრივ საკედლე მასალას წარმოადგენს. ინგილოები ასეთი ქვებისაგან აგებულ შენობას „ნარიყალასაგან" შენებულს ეძახიან. ტაძრის გარშემო არსებული დაქცეული სვეტების დღემდე გადარჩენილი ფრაგმენტების სიმაღლე ორ მეტრამდე აღწევს. სვეტების წყობა შესრულებულია კირის ხსნარზე უხეშად გათლილი ("დატარაღებული") ე.წ. "შირიმის" ქვისაგან; ასეთ საშენ ქვებს ადგილობრივნი "შირიმდაშს" უწოდებენ. შევნიშნავთ, რომ აღნიშნული ტაძრის ნანგრევებში, ჯერჯერობით არ არის აღმოჩენილი, არც მიწის ზემოთ და არც არქეოლოგიურ გათხრებით ძეგლის ხუროთმოძღვრული მორთულობის რაიმე ელემენტები - სამკაულები. ამ თვალსაზრისით იგი ძალზე ჩამორჩება მის მონათესავე იდენტური ძეგლების - ბანასა და ზვარტნოცის მრავალფეროვან ბრწყინვალე ორნამენტალურ - დეკორულ გადაწყვეტას. შეიძლება ითქვას, რომ იგი უკან იხევს, აგრეთვე ქრონოლოგიურადაც. ბანასა და ზვარტნოცის ტაძრებთან შედარებით მისი სამშენებლო ტექნიკა რამდენადმე არქაულად გამოიყურება და მრავალი საყურადღებო განმასხვავებელი, მკაცრი სამშენებლო ტრადიციებით ხასიათდება. ეს არქაულობა არ არის შედეგი პროვინციური ჩამორჩენილობისა, არამედ იგი წინ უსწრებს ბანასა და ზვარტნოცის მშენებლობის პერიოდს, რის გამოც ლექართის მრგვალი ტაძრის სამშენებლო ტექნიკა ადრინდელი ეპოქის დამახასიათებელ ელემენტებს ატარებს. ამიტომმაც, როგორც ცნობილია, ყველაზე უძველესი იდენგური ძეგლის - სირიის ე.წ. ბოსრეს ტაძრის (512 წ) მშენებლობის პერიოდს აკუთვნებენ, ამის გამო ლექართის მრგვალი ტაძარი შეიძლება ჩაითვალოს ბანასა და ზვარტნოცის ტაძრების წინამორბედ ძეგლად. ამრიგად, იგი შეიძლება აღიარებულ იქნას V–VI საუკუნის ერთ-ერთ საყურადღებო ძეგლად.
ყუმის ტაძარი. სოფ. ყუმი ქართველთა უძველესი სოფელია, რომელიც მდებარეობს სოფ.ლექართის აღმოსავლეთით, დაახლოვებით 8 კილომეტრის მანძილზე (ამჟამად ლეკებითაა დასახლებული).
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
სოფ.ყუმის ე.წ. "ღვთისმშობლის ტაძრის" შესახებ პირველი ცნობები სამეცნიერო ლიტერატურაში გამოქვეყნებულია ა.ხახანაშვილის მიერ 1895 წ. (ექსპედიციის შედეგები). აღნიშნული ძეგლის მეცნიერულ შესწავლას ხელი მოჰკიდა არქიტექტორმა პ. დ. ბარანოვსკიმ, რომელმაც პირველად აწარმოვა ყუმის ტაძრის არქეოლოგიური გათხრები 1940 წ. როგორც თვით ბარანოვსკი აღნიშნავს, მას მთლიანად არ დაუმთავრებია ძეგლის გამოკვლევა, რისთვისაც გამოთქმული აქვს მოსაზრება, რომ შემდგომში აუცილებელ საჭიროებას წარმოადგენს ძეგლის ვრცლადშესწავლის გაგრძელება." ყუმის ტაძარი სამნავიან ბაზილიკას წარმოადგენს, რომელიც გეგმის კომპოზიციითა და სივრცობრივ-ხუროთმოძღვრულ ბაზილიკურ ფორმით ენათესავება ბოლნისისა და ვაზისუბნის ტაძრებს; შეიძლება ითქვას, რომ ყუმის ტაძრის გეგმა ზემოთხსენებული ტაძრების გეგმის კომპოზიციების განმეორებას წარმოადგენს. აღსანიშნავია აგრეთვე ზ.ედილის ცნობები იმ გაგებით, რომ იგი გადმოგვცემს იმ დროისათვის ძეგლის მდგომარეობას, სამშენებლო ელემენტების დახასიათებას და სხვ. ყუმის ტაძრის "გეგმა ბაზილიკას წარმოადგენს და აგებულია რიყის დიდი ქვებისაგან და ძველებური ქართული აგურისაგან. სიგრძით 30 მეტრია, სიგანით - 18, ხოლო საკუთრხეველი კიდევ სამი მეტრით წინ არის წაწეული"... ეკლესიას არ ეტყობა ამჟამად, თუ შიგნიდან გალესილი ყოფილა, ან თუ რამე კედლის მხატვრობა ჰქონია, რადგან დიდი თაღი დიდი ხანია ჩამონგრევია და წვიმასა და თქეშს ყოველივე ჩამოურეცხია" (ზ.ედილი, საინგილო, თბ., 1947, გვ.160) ხანდაზმულ ადგილობრივ მცხოვრებთა (ინგილოებისა და ლეკების) გადმოცემებიდან ირკვევა, რომ ყუმის ტაძარზე ყოფილა ასომთავრული ქართული წარწერები, მაგრამ ამჟამად წარწერებიანი ქვები ყველა დაკარგულია და სადღეისოდ ამ ძეგლის შესახებ ადგილზე არავითარი ეპიგრაფიკული სახის ნიშნები ჯერ-ჯერობით არ მოგვეპოვება. 1946 წ. არქიტექტორ პ.ბარანოვსკის მოწვევით, ქართველმა მეცნიერმა აკადემიკოსმა გ.ჩუბინაშვილმა ადგილზე დაათვალიერა, ეს ძეგლი. გ.ჩუბინაშვილის აზრით, ყუმის ბაზილიკის დათარიღების საკითხი, ძალზე გართულებული და გაძნელებულია. ისეთი სამშენებლო ელემენგების გამოყენება, როგორიცაა ნალისებური მოყვანილობის თაღები, ასევე რიყის ქვებისა და აგურის ერთობლივი გამოყენების ტრადიცია კედლის წყობაში და სხვა ძეგლის დათარიღებისათვის, რომელსაც პ.ბარანოვსკი ეყრდნობა, არ არის დამაჯერებელი. ქართველი მეცნიერი იქვე დასძენს, რომ ყუმის ბაზილიკის ფორმა, გეგმის კომპოზიცია, გრომპების გამოყენება და მრგვალი მოხაზულობის აგურის ბურჯების ამოყვანა, რა თქმა უნდა, თავისთავად არ ეწინააღმდეგება, რომ ყუმის ტაძარი მივაკუთვნოთ VI-VII სს.
მადლის ეკლესია. მდებარეობს ბელაქნის მახლობლად ლაგოდეხ-კახის მაგისტრალური გზის მარჯვენა მხარეზე დაახლოვებით 5 კილომეტრის დაშორებით. მას ადგილობრივი მცხოვრებნი ნურ-ქილისას ეძახიან.
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
აღნიშნული ძეგლი 1518-1574 წლამდე კარგად შენახული და მოქმედებაში ყოფილა. ამას ამტკიცებს ლევან მეფის მეუღლის თინათინის გუჯარი, რომელიც მიუცია შუამთის მონასტრისათვის. (ის. გუჯრები). სამწუხაროდ, იგი ამჟამად ნახევრად დანგრეული დგას უპატრონოდ დიდ ველზე - ძეგლი ახლო სოფლებიდან მორეკილი ნახირისა და მწყემსების სათარეშოდაა მთლიანად ქცეული და ყოველდღე ნგრევისა და დაკნინების საფრთხეშია. ძეგლის გეგმის კომპოზიცია და საშენი მასალა, რომლითაც იგი აგებული, აშკარად მიუთითებენ მშენებლობის ორ პერიოდზე: პირველ პერიოდს ეკუთვნის თვით ეკლესია, რომელიც წარმოადგენს წრიული მოხაზულობის ერთ აბსიდიან ბაზილიკისებრივ სივრცობრივი ფორმის ნაგებობას, რომელიც აგებულია ადგილობრივი საშენი მასალისაგან, ე.წ. "ნარიყალასაგან" კირის მოჭარბებულ ხსნარზე; მეორე პერიოდს უნდა მივაკუთვნოთ აგურისაგან აგებული სამრეკლო, რომელიც დასავლეთ მხარეზეა ეკლესიის კარიბჭის კედელზე მიშენებული. ეკლესიის განი 7 მეტრამდე აღწევს, ხოლო სიგრძე 9 მეტრს აღემატება; სამრეკლოს გეგმა კვადრატულია - 6,2X6,2.; აქვე უნდა შევნიშნოთ, რომ ზ.ედილის მიერ მოცემული ზომები - "სიგრძე ეკლესიისა 20 მეტრია, სიგანე - 14". სინამდვილეს არ შეეფერება. ძეგლის თარიღის დადგენა ეპიგრაფიკული მასალის უქონლობის გამო ძნელდება, ამიტომ ჯერჯერობით ხუროთმოძღვრულ ანალიზს, მის სამშენებლო ელემენტებისა და ტექნიკის დონის განსაზღვრას უნდა დავეყრდნოთ. აღნიშნულ ძეგლს პარალელები ეძებნება თვით საინგილოს ტერიტორიაზე. ასევე იდენტური ტიპის ძეგლების არსებობა დამოწმებულია საქართველოს სხვადასხვა მხარეში; აგრეთვე ისტორიული ტაოს მიწა-წყალზე. ამ ძეგლის ერთ-ერთ იდენტურ ტიპს წარმოადგენს იშხანის ტაძრის გვერდით მდებარე ე.წ. "მცირე ეკლესია", რომელიც აგებულია 1006 წ., ხოლო მშენებლობის მეორე პერიოდის მიშენებული ნაწილი - სამრეკლო, დღევანდელი კახეთის ტერიტორიაზე გავრცელებუღი ქართული ხუროთმოძღვრების გვიან პერიოდის დამახასიათებელი ტიპიური სამრეკლოების განმეორებას წარმოადგენს. სამრეკლოს პირველი სართულის გეგმის კვადრატული მოხაზულობა და მეორე სართულის რვაწასნაგოვანი ტიპიური ღია ფანჩატურისებრივი გადაწყვეტა თავისი სივრცობრივი ფორმითა და კონსტრუქციული სტრუქტურით XII–XIII სს. არ სცილდება, ხოლო ეკლესიის მშენებლობის პირველი პერიოდი XI-XII სს. უნდა ვივარაუდოთ.
ღვთისმშობლის ეკლესია. იგი მდებარეობს სოფ.ბახთალაში (ზაქათალის რაიონი) რაიონული ცენტრიდან სამხრეთით 20-22 კილომეტრის დაშორებით, მდ.ალაზნის მარცხენა ნაპირზე "იქ სადაც გაშენებული იყო ქალაქი ბაზარი" - გაღმა მხარის სავაჭრო ცენტრი. ამ ეკლესიას ხშირად ფალდახლოს ტაძარსაც უწოდებდნენ - "ლეკები ამ ეკლესიას ფერიყალას ეძახიან, რაც თამარის ციხესა ნიშნავს."
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
აღსანიშნავია, რომ მიწის თხრის დროს 1858 წ. ინგილოებს აქ უპოვნიათ ზარი, რომელსაც ჰქონია მხედრულ - ქართული წარწერა. ამ წარწერიდან ირკვევა, რომ ზარი ბახთალას ღვთისმშობლის ეკლესიისათვის შეუწირავს კახეთის მეფეს ლეონს, რომელიც მეფობდა 1520-1574 წლამდე, ამიტომ ამ ძეგლის მშენებლობასაც კახეთის მეფე ლეონს მიაწერენ (XVI ს). რა თქმა უნდა, ძეგლის დათარიღებისათვის ეს სრულიად არ არის დამაჯერებელი საბუთი, რადგანაც ზარზე არსებული წარწერა ძეგლის ეპიგრაფიკულ რაიმე სამშენებლო ხასიათის უშუალო ამსახველ მასალას არ წარმოადგენს. პირველი ცნობები და ფოტოგრაფიული სურათი ამ ძეგლის შესახებ სამეცნიერო ლიტერატურაში გამოქვეყნებულია ა.ხახანაშვილის მიერ 1898 წ. სოფ.ბახთალას ღვთისმშობლის ეკლესია ეკუთვნის მაღალ გუმბათოვან ეკლესიებს, რომელიც აგებულია კარგად გამომწვარი ქართული აგურისაგან იმ ყაიდაზე, როგორც ეს ახასიათებს კახეთის ამ სახის ხუროთმოძღვრულ ძეგლებს. უნდა ავღნიშნოთ ის გარემოება, რომ ეკლესიის კედლები მდიდრულად ყოფილა მოხატული, მაგრამ იმდენად დაზიანებულია, რომ უმეტესი ნაწილი ჩამოფხეკილია და გამქრალი. ზოგიერთი გადარჩენილი ფრაგმენტი ძალზე დასახიჩრებულია, გახუნებულ ფრესკებსაც კი "თვალები დანის წვერითა აქვთ ამოჩიჩქნილი, მაგრამ მაინც ეტყობა მირქმა ქრისტესი, მიძინება ღვთისმშობლისა". უნდა აღინიშნოს ის გარემობა, რომ ძეგლი დღესაც სავალალო მდგომარეობაშია. როგორც ჩანს, მისი დასახიჩრება - განადგურება უპატრონობისა და მოუვლელობისა გამო დღესაც გრძელდება.
ქურმუხის წმინდა გიორგის ეკლესია. მდებარეობს მდ.ქურმუხის ხეობაში, (კახის რაიონი) რაიონული ცენტრიდან დაახლოვებით 2 კილომეტრის დაშორებით, ნუხისაკენ მიმავალი გზის მარცხენა მხარეზე.
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
იგი აგებულია ე.წ. "კანგარაკის" მთის კლდოვან წვერზე. აქედან იშლება თვალწარმტაცი სანახაობა მდინარე ალაზნისა და ქურმუხის ბარაქიანი ველმინდვრებ-ჭალაკებისა და დაბურული ტყის ზოლებისა. ასევე წმ.გიორგის ტაძარი შორიდან პოეტურ სანახაობას წარმოადგენს თავისი ჩინებული ადგილმდებარეობის გამო. მისი მოცულობითი სილუეტური ფორმები ცის ლაჟვარდოვან ფონზე ისე მკვეთრად და ხატოვნად ისახება, რომ მნახველზე დაუვიწყარ შთაბეჭდილებას სტოვებს. ქურმუხის გუმბათოვანი ტაძარი აგებულია ე.წ. "ტინისა" და "კაჭარის" ქვისაგან კირის ხსნარზე, იმ ადგილზე, სადაც ადრე წმ.გიორგის პატარა უგუმბათო ეკლესია იდგა. აღნიშნული ეკლესია დადგმული ყოფილა აისბერგული სიდიდის მთლიან ლოდზე, "რომლის საძირკველი და კედლების ნანგრევები დღესაც მოსჩანს." (ზ.ედილი, გვ.164). ზემოთხსენებული პატარა ეკლესია და არც დღევანდელი ქურმუხის ტაძარი ჯერ კიდევ ზუსტად არ არის დათარიღებული. იგი მრავალგზის დარბეულ და აოხრებული იყო მტერთა შემოსევების დროს, რომელიც უკანასკნელად ქრისტიანობის აღმდგენელი საზოგადოების მიერ განახლდა 1896 წელს. არ შეიძლება გვერდი ავუაროთ იმ გარემოებას, რომ ძეგლის დაცვისა და ხელშეუხებლობის მდგომარეობა უყურადღებობის გამო თანდათან უარესდება.
პატარა ალავერდი. მდებარეობს ქ.კახში; ქართულ წყაროებში კახი მოხსენებულია კაკის სახელწოდებით. ძველ დროში კახი დასახლებული იყო გვარებად, ეს ტრადიცია დღესაც შენარჩუნებულია. ყოველ გვარს თავისი საყდარი ჰქონია. ძველ დროში (XIII ს.) კახში თორმეტი ეკლესია ყოფილა, რომელთა ნანგრევები მეტნაკლებობით ან ნასაყდრალი ადგილები დღესაც დაცულია. თორმეტი ეკლესიიდან დღემდე შემორჩენილია მხოლოდ სამი - წმ. გიორგის საყდარი "შუაგულ სოფელში" (კახინგილოში), "კასრის საყდარი" საყარაულოს მთაზე (ნანგრევებია დარჩენილი) და "პატარა ალავერდის" საყდარი კახის თავში (კაკბაშში). პატარა ალავერდი " შიგა კახეთის - დიდი ალავერდის სახელზეა აგებული და მისი ნაწილია. "ესეც საალავერდოა".
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
იგი "იმ დიდი ალავერდის ძმაა". ყოველი წლის 14 სექტემბერს (ძველი სტილით), ისე როგორც კახეთში - "დიდი ალავერდობა", აქაც იმართება, იგივე "ალავერდობა" ე.წ. "ალავერდის ხატობა", ისეთივე წეს-ჩვეულებით. ასეთია ხალხური გადმოცემა ამ ძეგლის შესახებ. "პატარა ალავერდის" გუმბათიანი ტაძარი აგებულია "ძველი უგუმბათო ეკლესიის ადგილზე". ეს იყო უკანასკნელი ტაძარი საინგილოს ტერიტორიაზე, რომელიც აგებულ და აღდგენილ იქნა ხალხის მიერ თავისივე სახსრებით 1888 წ. საინგილოში ყველაზე კარგად ეს "პატარა ალავერდია" დღემდე შემონახული. მაგრამ ამჟამად ძეგლი სავალალო მდგომარეობაშია - თუნუქით დახურული გუმბათის პირამიდული წახნაგები, ირგვლივ ისეა დაზიანებული, რომ წვიმის წყალი უკლებლივ ჩადის გუმბათის ყელის კედლებში.
კავკასიის დიდი კედელი. ძველი ჰერეთის ნაწილი ე.წ. გაღმა მხარი, გარდა მონუმენტური ქრისტიანული ხუროთმოძღვრული ძეგლებისა, მდიდარია, აგრეთვე თავდაცვითი დანიშნულების ძეგლებითაც. ამ თვალსაზრისით ყურადღებას იქცევს ე.წ. კავკასიის დიდი კედელი ანუ გალავანი. ცნობილია, რომ ასეთი კედლები მხარეთა დაცვის მიზნით იყო აგებული ევრაზიის სხვადასხვა ქვეყნებში, სხვადასხვა დროს, დაწყებული დასავლეთიდან რომის Lიმეს -ით და დამთავრებული აღმოსავლეთით ე.წ. "ჩინეთის დიდი კედლით". ისტორიული საქართველოს ტერიტორიაზე მსგავსი დანიშნულების ორი ძეგლია ნანგრევების სახით შემორჩენილი. ერთი მათგანი მდებარეობს ისტორიული კოლხეთის მიწა-წყალზე - კელასურთან, "აფხაზეთის დიდი გალავანის" სახელწოდებით, ხოლო მეორე მდებარეობს აღმოსავლეთ საქართველოს კარიბჭესთან "კავკასიის გრძელი კედლის" სახელწოდებით. იგი უძველესი დროიდან უცხოელ მწერალთა და მოგზაურთა ყურადღებას იპყრობდა. მოხსენებულია არაბულ წყაროებშიაც. ხალხური გადმოცემით, აღნიშნული კედელი აგებულია თამარ მეფის მიერ (XII ს). ამ კედლის შესახებ ცნობები მოცემული აქვთ; ა.ხახანაშვილს, ზ.ედილს, ა.პოსერბსკის, პოხომოვს და სხვ. მკვლევართა შორის ჯერ კიდევ არ არის მტკიცედ დადგენილი აზრი ამ ძეგლის დათარიღების შესახებ;
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
ა.პოხომოვმა აწარმოვა გათხრები ამ კედლის მიდამოებში 1936 წ. თუ ა.პოხომოვის აზრს გავიზიარებთ, იგი აგებული უნდა იყოს სასანიდების მიერ (V-VII ს.) ყველაზე კარგად "კავკასიის დიდი კედლის" ნაშთები შემორჩენილია ბელაქნისა და ზაქათალის რაიონებში, მაგისგრალური გზის მარცხენა მხარეს სოფ.კატეხთან. ზოგიერთ ადგილებში კედლის სისქე 150 სმ. აღემატება, სიმაღლე - 250 სმ. აგებულია რიყისა და კაჭარის ქვისაგან კირის მოჭარბებულ ხსნარზე, ისე როგორც "აბხაზეთის დიდი გალავანი“. აღნიშნული ძეგლის ნაშთების არსებობა ძალზე შორს აღწევდა, (დაწყებლი ლაგოდეხიდან -ნუხამდე), მაგრამ თანდათანობით დანგრევამ და მოსასლეობაში სახლების მშენებლობისათვის და გზების გასაყვანად მისმა გამოყენეგამ ამ კედლის კვალი ბევრგან წაშალა. როგორც ირკვევა, ამ კედლის სისტემაში მრავალი სხვადასხვა დანიშნულების ნაგებობაა შიგ ჩართული - კოშკები, სამლოცველოები, საცხოვრებლები და სხვ. ერთ-ერთი ასეთი ნაგებობის ნაშთი დარჩენილია დღემდე მდ. მაწის წყლიდან ოცდამეშვიდე კილომეტრზე. ამ ნაგებობას გეგმაზე წესიერი წრეხაზის მოხაზულობა აქვს, რომლის შიგა დიამეტრი 36 მ მეტია. კედლის სიმაღლე ამ ცილინდრული „კოშკისა“ 240 სმ უდრის, სისქე - 120 სმ. აღნიშნული ცილინდრული ნაგებობის შიგა სივრცე (ა. ასპახოვას კარმიდამოზე) გამოყენებულია სამეურნეო დანიშნულების ეზოდ. ამ ნაგებობას გზის გაყვანის დროს ნაწილი ჩამოაცალეს და შიგ ახალი ზღუდეა გატარებული. უნდა აღინიშნოს, ის გარემოება, რომ ამ კედლის წყობიდან ქვების გამოცლა და გაზიდვა ახლაც წარმოებს. თუ ეს შემდეგშიაც ასე გაგრძელდა, ცხადია, ამ მეტად საინტერესო ძეგლს, რომლის მშენებლობის ისტორია ჯერ კიდევ ბურუსითაა მოცული, სრულიად გაქრობა მოელის.
ხალხური ძეგლები. საყურაღღებოა ის გარემოება, რომ ქრისტიანულ ხუროთმოძღვრულ ნაგებობათა მშენებლობის ტექნიკა, მათი ზოგიერთი ხუროთმოძღვრული ფორმა და კონსტრუქციული სტრუქტურა, როგორც ირკვევა, მჭიდრო გენეტიკურ კავშირშია ხალხურ ძეგლებთან. ამ თვალსაზრისით ნაშრომში სრული სურათის წარმოსადგენად საილუსტრაციოდ მოტანილი გვაქვს ზოგიერთი ძეგლი ხალხური ხუროთმოძღვრების საგანძურიდან, როგორც ფოტო, ისე მათი გრაფიკული მასალა ანაზომების სახით.
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
საინგილოს ტერიტორიაზე ხალხური ხუროთმოძღვრების ძეგლებიდან დიდ ინტერესს იწვევს ძველ საცხოვრებელთა და სამეურნეო ნაგებობათა უნიკალური ტიპები. საცხოვრებელთა ძველი ტიპებიდან საყურადღებოა: კოშკური ტიპის საცხოვრებლები (XVI ს), მეგარონის ტიპის "დარბაზული" - აყარიანი საცხოვრებლები (XVII-XVIII სს), ქართულ-ანფილადური („გრძელი სახლის" ტიპის საცხოვრებლები (XVIII-XIX სს), ოდა-სახლის ტიპის საცხოვრებლები (XIX – XX სს), ასევე უნიკალური სახეობა ე.წ. "ბჭე" ანუ კარიბჭის ტიპის საცხოვრებლები (XVI- XVII სს) და სხვა. სამეურნეო ნაგებობებიდან საყურადღებოა: საქონლის სადგომები - "საზროხე სახლი“, დინგები (საძეგველი), დიდტანიანი მთლიანი მორისაგან გამოღრული - "კასრები", ასევე წნულკედლებიანი კასრ-ბეღლები და სხვ. კოშკურ საცხოვრებელთა ძველი ტიპები გავრცელებულია მდ.კატეხის ხეობის მთის სოფლებში; ასევე ზოგიერთი სახესხვაობით გვხდება აგრეთვე დაბალი ზონის სოფლებშიაც. საყურადღებოა ის გარემოება, რომ კოშკური ტიპის საცხოვრებელთა უმრავლესობა გვხვდება "კავკასიის დიდი კედლის" გადაღმა, ჩრდილოეთ მხარეზე. დასასრულს უნდა აღვნიშნოთ, რომ ზემოჩამოთვლილი ხალხური ძეგლების განხილვა ჩვენ აქ მიზნად არ გვაქვს დასახული, ამიტომ ჯერ-ჯერობით მოტანილი ილუსტრაციებით უნდა დავკმაყოფილდეთ. ზემოთხსენებული ქართული ხალხური ხუროთმოძღვრების ამსახველი მასალის ვრცლად გაშუქება - კი შემდეგისათვის გვაქვს გათვალისწინებული.
გადიდებისთვის დააწკაპუნეთ ფოტოზე
|
